Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

10.3. Davlat moliyasi
Davlat moliyasi o‘zagini davlat budjeti tashkil etadi (budjet ingl.
budjet — «puli bor qop» degani), ammo budjetdan tashqari davlat
pul  fondlari  ham  bo‘ladi.  Ular  birgalikda  davlatning  joriy  yildagi
xazinasini tashkil etadi.
Davlat budjeti — bu muayyan davlatning bir yillik daromadlar
va xarajatlarining balansi, ya’ni yig‘indisidir.
Davlat budjetidagi pul uning daromadi bo‘lib, butun jamiyatning
ehtiyojini  qondirish  uchun  ketadi.  Budjetda  katta  pul  to‘planadi,
bunday  pul  hech  bir  firma  yoki  xonadonda  bo‘lmaydi.  2009-yil
O‘zbekiston davlatining qo‘lida 10,8 trillion so‘m bo‘lib, bu YAIMning
23,0 foiziga teng bo‘ldi.

---

99
Budjet nima uchun kerak? Budjet davlatga o‘z vazifalarini bajarishi
uchun zarur bo‘ladi, chunki bu pul sarflashni talab qiladi. Shu pul
hisobidan davlat jamiyatga ijtimoiy xizmat, ya’ni ne’matlar yetkazib
beradi. Bular jumlasiga mudofaa, tinchlik va xotirjamlikni, ijtimoiy
tartibni  ta’minlash,  ommaviy  obodonchilik  va  sanitariya-gigiyena
ishlarini bajarish, davlatni idora qilish, turmush xavfsizligini ta’minlash,
ekologik muhitni asrash, tabiiy boyliklarni himoya qilish, ommaviy
savodxonlikni ta’minlash, nochorlarga yordam berish kabi ishlar kiradi.
Bular uchun zarur pulni davlat soliqlar yordamida yig‘ib oladi.
Budjetga pul soliqdan tashqari boshqa pul to‘lovlari orqali ham keladi.
Masalan,  O‘zbekistonda  pensiya,
bandlik, ijtimoiy sug‘urta, yo‘l va
maktab fondi uchun ham korxona
va tashkilotlar davlatga pul o‘tka-
zadilar.  Budjetga  davlat  mulkini
sotish yoki ijaraga berishdan, davlat
zayomlarini sotishdan kelgan pul,
davlat qo‘lidagi aksiyalarga tekkan
dividend  shaklidagi  va  nihoyat
chetdan  olingan  qarz  sifatidagi
pullar ham tushadi (10.1-rasm).
Davlatning daromadlari uning
sarf-xarajatlarini qoplash uchun kerak. Davlat xarajatlari 3 turda bo‘ladi: