«Dasturiy injiniring» fakulteti «Axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minoti» kafedrasi

2.2 Tizim modelini qurish va tadqiqot usullarini tanlashning asosiy tamoyillari 

Kurs 

ishini 

bajarish 

va 

rasmiylashtirishda 

1-rasmda 

keltirilgan 

matematik 

modellashtirishning umumiy sxemasini hisobga olish kerak. 

 

1-rasm. Matematik modellashtirishning umumiy sxemasi 

 

Matematik modellashtirish mavjud dasturiy komplekslardan foydalanishni hisobga olgan 

holda quyidagi operatsiyalarni o'z ichiga oladi: 

- strukturaning  kompyuter  geometrik  modelini  yaratish,  matematik  modelni  qurish  va 

o'rganishda  bir  nechta  dasturiy  komplekslardan  izchil  foydalanish  uchun  dasturiy 

majmualarga o'rnatilgan fayllarning formatlari va xususiyatlarini muvofiqlashtirish; 

- modelni  va  uning  ishlash  shartlari  bilan  bog'liq  bo'lgan  tuzilmaning  asosiy  parametrlarini, 

hisoblash turi bilan va ularning matematik modelda aks etishini oqilona tanlash; 

- matematik  model  va  tegishli  dastur  komplekslarini  o'rganish  uchun  raqamli  usulni  oqilona 

tanlash; 

- model tadqiqotlari, natijalarni tahlil qilish. 

Quyidagi  blok-diagrammada  (2-rasm)  matematik  modellashtirishning  dastlabki 

bosqichlari  -  dastlabki  modelning  muvozanatli  konstruktsiyasi  va  model  tadqiqot  usulini 

tanlashning batafsil tavsifi berilgan. 

---

 

2-rasm. Modellashtirishning asosiy tamoyillari 

 

O'rganilayotgan  xususiyatlarga  ta'sir  qiluvchi  omillarning  ko'pligi  bilan  bog'liq  bo'lgan 

modelning  murakkabligi  darajasining  oshishi,  qoida  tariqasida,  modelning  adekvatligini 

oshirishga  olib  keladi,  lekin  uni  o'rganish  xarajatlarini  ham  oshiradi.  Model  o'rganilayotgan 

ob'ektga yetarlicha mos bo'lishi kerak, lekin ortiqcha bo'lmasligi kerak, shunda modelni o'rganish 

imkoniyatlari  sezilarli  darajada  cheklanmaydi.  Haddan  tashqari  murakkab  va  shu  sababli 

shubhasiz  yetarli  model  eng  zamonaviy  analitik  va  raqamli  usullar  va  superkompyuterlardan 

foydalangan  holda  ham  uni  o'rganish  uchun  imkonsiz  bo'lib  chiqishi  mumkin.  Strukturaviy 

mexanikaning  qurilgan  yoki  tanlangan  matematik  modelining  etarliligi  va  soddaligi  asosli, 

muvozanatli  kombinatsiyasi  uni  shakllantirishning  eng  qiyin  va  printsipial  muhim  shartlaridan 

biridir.  Modelni  optimallashtirish  uchun  modelning  soddaligi  va  adekvatligining  optimal 

kombinatsiyasini  topish  uchun  yechilishi  kerak  bo'lgan  masalaga  mos  keladigan  ob'ektiv 

funktsiyadan  foydalanish  kerak.  Yetarli  bo'lmagan  matematik  model  aniq  haqiqatlarga  zid 

keladigan  natijalarni  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Modellashtirish  tizimning  o'zi  va  unda  sodir 

bo'layotgan jarayonlarning fizik asoslari to'g'risida chuqur va aniq ma'lumotlarning mavjudligini 

nazarda tutadi.