Dasturiy vositalar va ularning tasnifi

Servis dasturiy ta’minoti 
Servis dasturiy ta’minoti — foydalanuvchiga kompyuter bilan ishlashda 
qo'shimcha xizmatlar taqdim etuvchi va operatsion tizimlar imkoniyatlarini 
oshimvchi dasturiy mahsulotlar yig‘indisidan iboratdir. 
Biroq, funksional imkoniyatlariga ko‘ra, servis vositalarini 
quyidagi turlarga ajratish mumkin: 
• Foydalanuvchi interfeysini yaxshilovchilar; 
• Ma’lumotlami buzilish va qoidasiz kirishlardan himoya qiluvchilar; 
• Ma’lumotni qayta ishlovchilar; 
• Disk va tezkor xotira qurilmasi o'rtasida ma’lumot almashuvini 
tezlashtiruvchilar; 
• Virusga qarshi vositalar.Tashkil etish va amalga oshirish usuliga ko‘ra 
servis vositalar 
qobiqli utilitalar va mustaqil dastur holida taqdim etilishi mumkin. 

---

Qobiqlar va utilitalar orasidagi farq ko‘proq faqat birinchisining 
unevirsalligi va ikkinchisining ixtisoslashganligida ifodalaniladi. OT ning 
sozlovchisi boigan qobiqlar operatsion qobiqlar deb ataladi. Utilitalar va avtonom 
dasturlar tor ixtisoslashgan bolib, har biri o‘z vazifasini bajaradi. Biroq utilitalar 
avtonom dasturlardan farqli ravishda tegishli qobiqlar muhitida bajariladi. 
Bunda ular o‘z vazifasini bajarishda OT dasturli va boshqa utilitalar bilan 
raqobatga kirishadi. Shu bois servis vositalar tasnifi o‘z vazifasi va tashkil etish 
usullariga ko‘ra ancha shartlidir.Qobiq foydalanuvchiga sifat jihatidan yangi 
interfeys taqdim etadi. OT foydalanuvchi operatsiya va buyruqlarini ikir-
chikirigacha 
bilishdan ozod etadi. Ko'pgina qobiqlar, masalan,MS DOS oilasiga 
mansublarining vazifalari fayllar va kataloglar bilan ishlashga yo‘naltirilgan hamda 
fayllami tez topishni ta’minlaydi. 
Utilitalar foydalanuvchiga qo'shimcha xizmatlami (maxsus dasturlar ishlab 
chiqishni talab etmaydigan) asosan disklar va faylli tizimlar bo‘yicha xizmat 
ko‘rsatish ko'rinishida taqdim etadi.Utilitalar ko‘pincha quyidagi vazifalami 
bajarish imkonini beradi: 
• disklarga xizmat ko‘rsatish (axborotni 
tartibga solish
, uni saqlash, to'xtatish 
va tiklash imkoniyati); 
• fayl va kataloglarga xizmat ko‘rsatish (xuddi qobiqlar kabi); 
• arxivlami yaratish va yangilash; 
• kompyuter resurslari haqida, diskli makon xususida, dasturlar o‘rtasida 
TXKni taqsimlash to‘g‘risida axborot taqdim etish; 
• turli rejim va formatlarda matnli va boshqa fayllami bosish; 
• kompyutemi viruslardan himoya qilish. 
Virusga qarshi himoya dasturiy vositalar viruslami topish va ulami 
yo‘qotishda qo'llanadi. Virus turli yo'llar bilan boshqa dasturiga kirib oigan holda 
ko‘payishga qodir boigan dastur demakdir.Dasturlashtirish tili translyatori deb 
dasturlashtirish tilidan (odat-da) mashina kodiga moslab matnni taijima qiluvchi 
dasturga aytiladi. Dasturlash tirishning kirish tili, translyator, mashina tili, standart 
dasturlar kutubxonasi, translyatsiya qilingan dasturlami sozlash va jamlash 
vositalarini majmuyi dasturlashtirish tizimi deb ataladi. Dasturlashtirish tizimida 
translyator dasturlashtirishning kirish tilida yozilgan dastumi aniq bir EHMning 
mashina buyrugi tiliga taijima qiladi. Kirish tilidan taijima qilish usulga bog'liq 
holda 
translyatorlar 
kompilyator 
va 
interpretatoiiaiga 
bo'linadi.Kompilyatsiyalashgan dastur mashina tilida obyektli modullar turkumiga 
aylanadi, so‘ngra magnit diskda fayl ko‘rinishidabajarish va saqlanishga tayyor 
yagona mashina dasturlariga yig‘iladi (jamlanadi). Bu dastur takror translyatsiyasiz 
bajarilishi mumkin.Interpretator translyatsiya va boshlang‘ich dastur operatorlarini 
darhol bajarishni amalga oshiradi: dasturlashtirish kirish tilining har bir operatori 
mashina tilining bir yoki bir necha buyrug'iga translyatsiya qilinadi, ular shu 
ondayoq diskda saqlanmagan holda bajariladi. Kompilyatorga nisbatan 
interpretatoming asosiy afzalligi uning oddiyligidadir. Dasturlashning kirish tili 
quyi darajali deb ataladigan mashina tiliga nisbatan yuqori darajali til deb 
ataladi.Eng ko‘p tarqalgan dasturlashtirish tillari Basic, C + + , Fortran va 

---

boshqalardir. Rivojlanish tendensiyasi — Visual Basic turidagi to'rtinchi avlod 
tillarining paydo boiishidir.Texnik xizmat ko'rsatish dasturlari deganda kompyuter 
ish jarayoni yoki umuman hisoblash tizimida diagnostika va xatolami topish uchun 
dasturiy-apparat vositalarining majmuyi tushuniladi. Ular quyidagilarni o‘z ichiga 
oladi: 
• EHM va uning ayrim qismlari ishining to‘g‘riligi diagnostik 
va test 
nazorati vositalari
, shu jumladan ulaming EHMda muayyan lokalizatsiyasi boigan 
xatolar va shikastlanishlami avtomatik izlash; 
• axborot tizimi hisoblash muhiti diagnostik va nazorat qilishning maxsus 
dasturlari.