Dasturlanuvchi raqamli qurilmalar

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI



“DASTURLANUVCHI RAQAMLI QURILMALAR”
Amaliy ish-3
Mavzu: “Kombinatsion raqamli qurilmalarning ishlash tamoyillarini o‘rganish”

Bajardi: Tlepbaev Allambergen

Tekshirdi: Abasxanova Xalima

Toshkent 2023

3-Amaliy ish


Kombinatsion raqamli qurilmalarning ishlash tamoyillarini o‘rganish


Ishdan maqsad: Deshifratorlar, shifratorlar va demultipleksor, multipleksorlar kabi kombinatsion diskret avtomatlarning ishlash tamoyillari, ularni qurish va ishga tushirish masalalari haqida amaliy ko‘nikma va malakaviy bilimlarni orttirish.
Nazariy ma’lumotlar
Deshifrator kirishdagi ikkilik kodni chiqishning shunday aktiv signaliga aylantiradiki, uning raqami kirishdagi ikkilik kodning o‘nlik ekvivalentiga teng bo‘ladi. To‘liq deshifratorda chiqishlar soni m=2n ga o‘nlik deshifratorda esa m<2m. To‘liq deshifrator aniqlashiga 2i chiqish mantiqiy funksiyalarni ishlab chiqarib, ular n kirish o‘zgaruvchilarining hammasida aniqlangandir. n=2 va m=4 ga teng deshifratorni ko‘rib chiqamiz. Bunday deshifrator “2 dan 4” uni OE chiqishlariga ruxsat berish kirishi bilan to‘ldiramiz. To‘g‘ri kirishlar kirishlardagi aktiv signalga 1 satx, 0 – esa inversiyalarga ta’luqlidir. Ushbu aniqlikga asosan holatlar jadvalini to‘ldiramiz, bu yerda X ixtiyoriy qiymatga tengdir. Deshifrator kirish va chiqishlarining belgilanishi 2.1-jadvalda keltirilgan.
2.1- jadval. Deshifrator kirish va chiqishlari

O‘nlik raqami	Kirishlar a1 a0 OE OE			Chiqishlar y0 y1 y2 y3 y0 y1 y2 y3			LF
0 1 2 3	0 0 0 1 1 0 1 1	1 0	1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1		0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0	y0=OE*~a1*~a0 y1=OE*~a1*~a0 y2=OE*~a1*~a0 y3=OE*~a1*~a0
x	x x	0 1	0 0 0 0		1 1 1 1	yi=0 (~yi=1)

Karno kartasi u-0 chiqish va 3 ta kirish o‘zgaruvchilariga asosi quyidagi ko‘rinishga egadir. Keltirilgan chiqish uchun faqat bir joyda 1 bo‘lganligidan, u0 chiqish mantiqiy funksiya quyidagi ko‘rinishga egadir.

2.1- rasm. Deshifrator holatlarining Karno kartasi

U0=OE~a1*~a0. Qolgan uchta tenglama ham yuqoridagiga o‘xshab aniqlanadi. Aniqlangan ui tenglamalar ikki marta inversiyalash aksiomasiga asosan I-NE bazisiga o‘tkaziladi. Y0= ~~(OE*~a1*a0). Aniqlangan natija 2.2-rasmdagi sxemaga mos keladi.

2.2- rasm. Aniqlangan natija sxemasi

Deshifrator ishining vaqt diagrammalari asosida (E) sxema uchun tushuntiramiz. ~OE=1 sxema uchun mavjud davrida I-NE (0,3) bo‘ladi, va a0 va a1lar bog‘liq bo‘lmagan xolda chiqish qiymatlari ~yj=1, yj=0, ular 2.2-rasmda aniq ko‘rsatilgan. T0, t1, va t2, t3 vaqt oralig‘ida chiqishlar “ta’qiqlangan”, ya’ni yi to‘g‘ri chiqishlarida passiv satx “0”, inversiya chiqishlarida esa passiv “1”ga teng. t1, t2 intervalda ~OE=0(OB=1) signali va uning yi qiymati faqat a1, a0 o‘zgaruvchilarga bog‘liq. Agarda kirishda A1, A0=10 kod bo‘lsa, unga o‘nlik ikki mos keladi va ikkinchi I-NE element kirishlarida mantiqiy “1” u2 diagramma ko‘rinib turibdi. OE inventor ishlatilishi mumkin. Bu yerda OE=1 ga teng, qachonki, ~OE1=~OE2=0 va OE3=1. Bunday sxema “3 va 8” 1533ND7 (555ND7) turdagi deshifratorlarda qo‘llaniladi, ularning shartli belgilanishi 2.3 va 2.4- rasmlarda keltirilgan.

2.3- rasm. Deshifratorning sxematik ko‘rinishi

Deshifratorlar hisoblash texnikasida keng qo‘llanib kelinadi. Ular bir necha tashqi qurilmalarni tanlash, ma’lumotlarni ular va mikroprotsessorlar orasida almashishi tashkil qiladi. Bu uchun ham ai kirishlarga tashqi qurilmalar manzili beriladi, kirishlar esa manzil kirishlar deyiladi.