Davlat byudjeti daromadlarining tarkibiy tuzilishi va ularning

---

---

Davlat byudjeti daromadlarining tarkibiy tuzilishi va ularning 
klassifikatsiyasi 
Davlat byudjeti daromadlari o’zlarining manbalari, 
ijtimoiy-iqtisodiy xarakteri, mulkchilik shakli, soliq 
va to’lovlarning turi, mablag’larning tushish shakli, 
ularni byudjetga undirish metodlari va 
hokazolarga muvofiq tasniflanishi (klassifikatsiya 
qilinishi) mumkin. 
Davlat byudjeti daromadlari o’z manbalariga ko’ra 
quyidagi guruhlarga bo’linadi: 
Davlat byudjeti daromadlari o’z manbalariga ko’ra 
quyidagi guruhlarga bo’linadi: 
• 
soliq shaklidagi daromadlar; 
• 
soliq bo’lmagan daromadlar; 
• 
tiklanmaydigan (qaytarilmaydigan) 
tarzda o’tkaziladigan pul mablag’lari. 
Davlat byudjetiningsoliq shaklida oladigan 
daromadlari tarkibi mamlakat soliq qonunchiligiga 
muvofiq umumdavlat soliqlari va yig’imlari, 
mahalliy soliqlar va yig’imlar, bojxona bojlari, boj 
yig’imlari va boshqa boj to’lovlari, davlat boji, 
penya va jarimalardan iborat. 

---

• davlat mulkidan foydalanishdan olingan daromadlar (soliqlar va yig’imlar 
to’g’risidagi qonunchilikka muvofiq to’langan soliq va yig’imlardan so’ng); 
• davlat byudjeti tashkilotlari tomonidan ko’rsatilgan to’lovli xizmatlardan 
kelgan daromadlar (soliqlar va yig’imlar to’g’risidagi qonunchilikka muvofiq 
to’langan soliq va yig’imlardan so’ng); 
• 
fuqarolik-huquqiy, ma’muriy va jinoiy choralarni qo’llash natijasida olingan mablag’lar, 
jumladan, jarimalar, musodaralar, kompensatsiyalar va davlat sub’yekt-lariga etkazilgan zararlarni 
tiklash bo’yicha olingan mablag’lar va majburiy undirilgan boshqa mablag’lar; 
moliyaviy yordam ko’rinishidagi daromadlar (davlat byudjeti ssudalari va 
davlat byudjeti kreditlaridan tashqari); 
soliq xarakteriga ega bo’lmagan boshqa daromadlar. 
Soliq bo’lmagan daromadlar tarkibiga quyidagilar 
kiradi: 

---

Davlat byudjeti daromadlarining tarkibida tushumlarning quyidagi 
ko’rinishlari ham hisobga olinishi mumkin:
•davlat mulkini vaqtinchalik foydalanishga berish natijasida ijara haqi 
yoki boshqa ko’rinishda olinadigan mablag’lar; 
•kredit muassasalaridagi hisobvaraqlarda davlat byudjeti mab- 
lag’larining qoldig’i bo’yicha foizlar ko’rinishida olinadigan mablag’lar; 
•davlatga tegishli mol-mulkni garovga yoki ishonchli boshqaruvga 
berishdan olinadigan mablag’lar; 
•qaytarish va haq olish asosida boshqa byudjetlarga, xorijiy 
davlatlarga yoki boshqa yuridik shaxslarga berilgan davlat byudjeti 
mablag’laridan foydalanganlik uchun haq; 
•davlatga qisman tegishli bo’lgan xo’jalik jamiyatlari ustav 
kapitalining hissasiga yoki aktsiyalar bo’yicha dividendlarga 
to’g’ri keladigan foyda ko’rinishidagi daromadlar; 
•davlat unitar korxonalari foydasining bir qismi (soliqlar va yig’imlar 
to’g’risidagi qonunchilikka muvofiq to’langan soliq va yig’imlardan 
so’ng); 
•davlatga tegishli bo’lgan mol-mulkdan foydalanish natijasida 
olinadigan qonunchilikda ko’zda tutilgan boshqa daromadlar. 

---

Daromadlarni majburiy shaklda jalb qilish hal qiluvchi rol o’ynaydi. Ixtiyoriy shakldagi to’lovlarga davlat 
obligatsiyalarini va pul-buyum lotereyalarini sotishdan olingan tushumlar kiradi. Davlat byudjeti 
daromadlarini shakllantirishdagi majburiylik yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan ma’lum bir 
mablag’lar belgilangan muddatlarda byudjetga o’tkazilishi zarurligini anglatadi. U yoki bu to’lovni qonun 
tomonidan majburiy deb e’tirof etilishi to’lanmagan summalarning majburiy undirilishini ko’zda tutadi. 
Bu holat davlat byudjetiningijrosi uchun juda katta
ahamiyatga ega bo’lib, mablag’larni to’liq va o’z vaqtida byudjetga jalb etishga xizmat qiladi. 
Sub’ektlarning daromadlari davlat byudjeti ixtiyoriga ikki xil usulni qo’llash evaziga olinishi mumkin: 
1)soliq usulida; 
2)soliq bo’lmagan usulda. 

---

•
Davlat byudjetiningdaromadlar qismini 
to’ldirishning manba- laridan biri davlat 
byudjeti tizimida boshqa darajada turgan 
byudjetdan dotatsiyalar, subventsiyalar va 
subsidiyalar yoki mablag’larni 
qaytarilmaslik va tiklamaslikning boshqa 
shakllarida olinadigan moliyaviy 
yordamdir. Bunday moliyaviy yordamlar 
mablag’larni oluvchi davlat byudjetining 
daromadlarida o’z ifodasini topishi kerak. 
Jismoniy va yuridik shaxslardan, xalqaro 
tashkilotlar va xorijiy davlatlar 
hukumatlaridan qaytarilmaydigan yoki 
tiklan-
maydigan shaklda o’tkazilayotgan 
mablag’lar ham davlat 
byudjetiningshunday daromadlari tarkibiga 
kiradi. 
•
Bugungi kunda O‘zbekiston 
Respublikasida Davlat byud-jetining 
daromadlari quyidagi manbalar hisobidan 
shakllantirilmoqda. 
soliqlar va boshqa 
majburiy to’lovlar; 
davlat aktivlarini joylashtirish, 
foydalanishga berish va sotishdan olingan 
daromadlar; 
meros, hadya 
huquqi bo’yicha 
davlat mulkiga 
o’tgan pul 
mablag’lari; 
yuridik va jismoniy 
shaxslardan, 
shuningdek chet 
davlatlardan 
tushadigan 
qaytarilmaydigan 
pul tushumlari; 
rezident-yuridik 
shaxslarga 
berilgan davlat 
byudjeti ssuda-
larini va chet 
davlatlarga 
ajratilgan 
kreditlarni to’lash 
hisobidan to’lovlar; 
qonun hujjatlariga 
muvofiq boshqa 
daromadlar 
hisobidan 
shakllantiriladi. 

---

•
Boshqa daromadlarga imzoli bonus va tijoratbop topilma bonusi 
to’lanishidan tushgan tushumlar, qonun hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston 
Respublikasining respublika byudjetiga yo’naltiriladigan davlat bojlari, 
yig’im-lar, tovon pullari, kompensatsiya to’lovlari jarima sank-tsiyalari va 
davlat daromadiga o’tkazilgan mol-mulkni realizatsiya qilishdan tushgan 
tushumlar, davlat aktivlarini joylashtirish, foydalanishga berish va 
sotishdan belgilangan normativlar bo’yicha olingan daromadlar, meros, 
hadya huquqi bo’yicha davlat mulkiga o’tkazilgan pul mablag’lari, yuridik 
va jismoniy shaxslardan,shuningdek chet davlatlardan tushgan 
qaytarilmaydigan pul tushumlari,rezident-yuridik shaxslarga berilgan 
davlat byudjeti ssudalarini, chet davlatlarga berilgan kreditlarni to’lash 
hisobidan to’lovlar, aktsiyalarning davlat ulushi (payi) bo’yicha 
dividendlar (daromadlar), bundan mahalliy davlat hokimiyati organlarining 
ulushi bo’yicha dividendlar (daromadlar) mustasno,mobil aloqa xizmatlari 
ko’rsatuvchi yuridik shaxslar (uyali aloqa kompaniyalari) tomonidan 
abonent raqamidan foydalanganlik uchun to’lov,O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy bankining foydasi va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa 
daromadlar kiradi. 

---

belgilangan normativlarga muvofiq 
umumdavlat soliqlari, shu jumladan: 
yuridik 
shaxslardan 
olinadigan foyda 
solig’i; 
yagona soliq 
to’lovi; 
jismoniy 
shaxslardan 
olinadigan 
daromad 
solig’i; 
tadbirkorlik 
faoliyatining
ayrim turlari 
bo’yicha
qat’iy belgilangan soliq; 
qo’shilgan 
qiymat solig’i; 
aktsiz solig’i; 
yer qa’ridan 
foydalanganlik 
uchun soliq; 
suv 
resurslaridan 
foydalanganlik 
uchun soliq; 

---

•
1)umumdavlat soliqlari, shu jumladan: 
•
• 
yuridik shaxslardan olinadigan 
foyda solig’i; 
•
• 
yagona soliq to’lovi; 
•
• 
jismoniy shaxslardan olinadigan 
daromad solig’i; 
•
• 
qo’shilgan qiymat solig’i; 
•
• 
aktsiz solig’i; 
•
• 
yer qa’ridan foydalanganlik uchun 
soliq; 
•
2)bojxona bojlari; 
•
3)qo’shimcha foyda solig’i; 
•
4)mahsulot 
taqsimotiga oid bitimlar 
bo’yicha foyda keltiradigan mahsulotdagi 
davlat ulushi;
•
5)boshqa daromadlar. 

---

•
Ular umumiy fondga tushiriladi va ulardan odatdagi 
moliyalashtirish tartibida foydalaniladi. Davlat 
byudjeti daromadlarining faqat ba’zi birlarigina 
oldindan belgilangan maqsadlar uchun 
mo’ljallangan. Ularning tarkibiga ijtimoiy sug’urta 
badallarini kiritish mumkin. 
•
Soliqlar, to’lovlar, yig’imlar, bojlar va majburiy 
ajratmalarning alohida shakllari va turlarining 
yig’indisi davlat byudjeti daromadlarining yagona 
tizimini tashkil etadi. Turli sub’yektlardan kelib 
tushadigan davlat byudjeti daromadlari bir-biri bilan 
o’zaro bog’langan. 
•
Davlat byudjeti daromadlarining tarkibi va uning 
tuzilmasi doimiy bo’lmasdan, mamlakat taraqqiyoti 
va davlatning oldidagi vazifalarning o’zgarishiga 
muvofiq ravishda o’zgarib boradi. Masalan, keyingi 
yillarda O‘zbekiston Respublikasi davlat 
byudjetining daromadlari uchun quyidagi tarkib va 
tuzilma shakllangan: mamlakatimiz davlat 
byudjetining daromadlari ayni paytda to’g’ri 
(bevosita) soliqlar, egri (bilvosita) va resurs to’lovlari 
va mol-
mulk solig’i, ustama foydadan olinadigan 
soliq, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani 
rivojlan- tirish uchun soliq va boshqa 
daromadlardan tarkib topmoqda.
•
Davlatimiz byudjetining daromadlarini tarkibiy tuzilmasida 
egri (bilvosita) soliqlar, ya’ni qo’shilgan qiymat solig’i, 
aktsizlar, bojxona bojlari, jismoniy shaxslardan olinadigan 
yagona boj to’lovi va transport vositalari uchun benzin, dizel 
yoqilg’isi va gaz iste’moliga jismoniy shaxslardan olinadigan 
soliqlar hal qiluvchi rol o’ynamoqda. Aynan shu guruhga 
kiruvchi soliqlar hisobidan davlat byudjeti daromadlarining 
yarmi (50,23%) shakl-lanayapti. Bu soliqlar orasida 
qo’shilgan qiymat solig’i (28,15%) va aktsizlar (16,47%) 
davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishda alohida 
ahamiyatga egadir. Birgina qo’shilgan qiymat solig’i 
yordamida davlat byudjeti daromadlarining ¼ qismidan 
ko’prog’i shakllanayotganligi bu soliqning davlat byudjeti 
daromadlari tuzilmasidagi o’rni katta ekanligini yaqqol 
ko’rsatayapti. 
•
Shuningdek, Davlat byudjeti daromadlarining tarkibiy 
tuzilmasida to’g’ri (bevosita) soliqlar ham o’z o’rniga ega. 
Ular yordamida davlat byudjeti daromadlarining ¼ qismi 
tashkil topayapti. Uning asosiy qismi (jami to’g’ri (bevosita) 
soliqlarning 49,4%) esa jismoniy shaxslardan olinadigan 
daromad solig’ining hissasiga to’g’ri kelayapti. Bu yerda 
yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i ham shu guruhga 
kiruvchi boshqa soliqlarga nisbatan davlat byudjeti 
daromadlarini shakllantirishda alohida rol (5,2%) 
o’ynamoqda. 
•
Resurs to’lovlari va mol-mulk solig’i yordamida davlat 
byudjeti daromadlarining 15,95% tashkil topayapti. Uning 
asosiy qismi (shu guruhga kiruvchi soliqlarning 61,6%) er 
osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliqqa to’g’ri 
kelayapti 

---

E’TIBORINGIZ UCHUN 
RAHMAT!!!