Давлат бюджетининг мохияти

DAVLAT BUDJETI YANGI SHAROITDA.

Bozor iktisodiyotiga va boshkarishning iktisodiy usullariga utish moliyaviy siyosatga bulgan talabni ancha uzgartiradi, davlat budjetining roli masalasini yangicha kuyadi.

Boshkarishning iktisodiy usullari sharoitida rejalashtirish tizimi xalk xujaligini va uning buginlarini iktisodiy rivojlantirish rejalarining tarkibiy kismi bulgan yillik va bir necha yillik rejalarini ishlab chikish va tasdiklashni nazarda tutadi. Moliyaviy rejalar xujalikning xamma pogonalaridagi moliyaviy faoliyatining yiriklashgan kursatkichlarini uz ichiga olishi kerak. Kontrol rakamlarni limitlarni va davlvt buyurtmalarini ishlab chikish moliyaviy mablaglarning manbaalarini uzokka muljallangan iktisodiy me’yorlarini, baxolarini belgilash bilan boglab olib borish kerak. Moliyaviy rejalashtirishning ueagi davlatning yigma moliyaviy balansi bulib, u xam mamlakat iktisodiy va ijtimoiy tarakkiyotining rejasi bilan bir vaktda uning tarkibiy kismi sifatida ishlab chikiladi. Balans ijtimoiy takror ishlab chikarishning moddiy, ashyoviy va pul-moliyaviy nisbatlarini bir-biriga muvofikligini aks ettirishi kerak.
Mamlakatning yigma moliyaviy balansini ishlab chikish davlat budjetiga yangi makom beradi- uni mamlakatning markazlashgan pul fondini ijtimoiy iktisodiy xayotning barcha ishtirokchilariga karashli moliyaviy mablaglarning va pul resurslarining xarakati bilan uzaro boglab turib xosil kilinadigan va sarflanadigan bosh uzak balansga aylantiradi.
Davlat moliyasi. Xar bir davlat bir kator ijtimoiy –iktisodiy va siyosiy vazifalarni bajarish uchun uning ixtiyorida pul mablaglari bulishi shart va unga davlat moliyasi orkali erishiladi.
Davlat moliyasi milliy daromad va milliy boylik kiymavtining bir kismini, unga karashli korxona , tashkilotlaning pul fondiga aylantirib, ularning iktisodiy usishni ta’minlash, jamiyat a’zolari umumiy extiyojini kondirish, mamlakatni idora etish uchun taksimlash va ishlatish borasidagi munosabatlar. Davlat moliyasi tarkiban :

1. 
   davlat budjetidan,
   
2. 
   budjetdan tashkari uyushtirilgan pul fondlari,
   
3. 
   davlat krediti,
   
4. 
   davlat korxonalari moliyasidan iborat.
   

Bu yerda makro va mikro moliya munosabatlari chatishib ketadi. Agar davlatga tegishli korxona moliyasi amalda mikromoliya bulsa, aytlgan boshka unsurlar makromoliyani tashkil etadi.
Davlat moliyasi daromadlar va xarajatlarning yaxlitligidan iborat. Davlat daromadlari – bu milliy daromadni va boylikni taksimlash va kayta taksimlash jarayonida uning davlatga tekkan kismidir. U bevosita davlat ixtiyoridagi va davlat korxonalari kulidagi daromaddan iborat buladi. Davlat daromadlari ichki va tashki munosabatlardan tushadi, ammo asosiysi ichki manbadir. Ichki manbaning 3 shakli mavjuddir:

1. 
   soliklar,
   
2. 
   zayomlar,
   
3. 
   emissiya.
   

Soliklar – milliy daromadni taksimlash va kayta taksimlash jarayonida uning bir kismini davlat ixtiyoriga olish shaklidir. Soliklar uch xil funksiyani bajaradi :

1.