Davlat byudjft va

Diskretsion fiskal siyosat - bu milliy ishlab chiqarish real hajmini o‘zgartirish, bandlik darajasini ushlab turish va inflyasiya ustidan nazorat o‘rnatish hamda iqtisodiy o‘sishni ta’minlash maqsadida soliqlar bilan birga, davlat xarajatlarini ongli ravishda manipulyasiya qilish tushuniladi.

Diskretsion fiskal siyosatning asosiy dastaklari quyidagilar hisoblanadi:

- Davlat sarflari bilan bog‘liq bo ‘lgan ijtimoiy ishlar va boshqa dasturlari;

• 
  Davlat buyurtma va xaridlari;
  
• 
  Davlat investitsiyalari;
  
• 
  Transfert yoki qayta taqsimlash turidagi xarajatlarni o‘zgartirish;
  
• 
  Soliqlarni boshqarish.
  

Shunday qilib, davlat tomonidan amalga oshiriladigan fiskal siyosat, mamlakat milliy xojalikda tashkil qilingan soliq tizimining asosiy qoidalariga javob berishi va iqtisodiyotdagi ichki o‘zaro munosabatlarni samarali tartibga solishi zarur.

Kengaytirilgan (Ekspansion) Fiskal Siyosati.

Iqtisodiy pasayish yuzaga kelganda fiskal siyosatning kengaytirilgan turidan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 2-rasmni ko‘raylik, unda invistitsion xarajatlarning keskin pasayishi jami talab egri chizig‘ini AD₁ dan AD₂ ga chapga o‘tkazadi. (ko‘rsatgich chiziq va pasga ketuvchi chiziqlarni xozircha inobatga olmang). Pasayishning sababi investitsion loyixadan kutilayotgan foyda investitsion xara/al/ar va jami talab kamayishi qisqarishi oldida ко ‘rinmay qolishidadir.

Rasmda yalpi mahsulotning potensial yoki to‘liq bandlikdagi hajmi 510 000 000 000$ deb faraz qiling. Agar narxlar darajasi p₁ da noegiluvchan bo‘lsa, u holda chiziqning pastki qismida yalpi taklif egri chizig ‘iga aylanadi. Jami talab egri chizig‘i chapga siljib real ichki yalpi maxsulotni 510 000 000 000$ dan 490 000 000 000$ ga qisqartiradi.20 000 000 000$ lik yalpi ichi maxsulotning ortda qolishi yuzaga keladi.

Yalpi ichki maxsulotning bunda yotda qolishi ishsizlikdagi o ‘sish bilan birga keladi chunki qisqartirilgan maxsulot chiqarish uchun kamroq ishchilar talab etiladi.Bunday holatda iqtisodiyot pasayish fazasida va siklik ishsizlik bilan birga yuzaga keladi.

Davlat Harajatlarining Ko ‘payishi.

Boshqa teng sharoitlarda davlat xarajatlarining o ‘sishi, rasmda jami talab egri chizig‘ini AD₂ dan AD_j ga o‘nga siljitadi. Negaligini tushunish uchun, davlat quyidagi xarajatlarga, yani 5 000 000 000$ yangi xamjatlarni avto yo ‘llar, ta ’lim va sog ‘liqni saqlashga nisbatan amalga oshirishga turtki berdi, deb faraz qiling. Biz bu 5 000 000 000$ hokimiyat chiqimini AD₂ va o ‘ngidagi punktir chiziq o ‘rtasidagi gorizontal oraliq sifatida ko ‘rsatamiz. Xar bir narx darajasi xozir talab etilayotgan real ishlab chiqarish miqdori hokimiyat chiqimlarini rag ‘batlantirishdan oldingidan 5 000 000 000$ ko ‘proq. Lekin jami talabning boshlang ‘ich o ‘sishi bu xali oxiri emas.

Kopaytirish ta’siriga ko‘ra jami talab egri chizig‘i ADj ga siljiydi, hokimiyat sotib olishlaridagi 5 000 000 000$ o‘sishni ko‘rsatuvchi masofadan oshadi. Bu kattaroq siljish yangi iste ’mol chiqimlari keyingi sikllarida chiqimda boshlang ‘ich o ‘zgarish kuchayishini ko ‘paytirish jarayoni tufayli yuzaga keladi. Agar iqtisodiyot mpc si 75 ga teng bo‘lsa unda oddiy kopaytiruvchi 4 ga teng. SHunday qilib jami talab egri chizig‘i 4 marotaba AD₂ va siniq chiziq o‘rtasidagi masofada o‘nga siljiydi. Bu aniq jami talab o‘sishi jami taklif segment gorizontal siniq chizig‘i davomida yuzaga keladi, ishlab chiqarishning real ko‘lami to‘liq o‘lchamdagi ko ‘paytiruvchi orqali o ‘sadi. Real ishlab chiqarish o ‘lchami 510 000 000 000$ ga yetib o‘zining iqtisodiy pasayish damjasidan 20 000 000 000$ ga oshgan.Bir vaqtning o ‘zida firmalar bandligini pasayishdan oldingi to ‘liq bandlik darajasiga o ‘stirshi xisobiga ishsizlik kamayadi.

Kengaytirilgan fiskal siyosat.

Kengaytirilgan fiskal siyosat davlat xarajatlati yoki soliqlar pasayishini iqtisodni pasayishdan chiqarish uchun foydalanadi. 75 mpc si iqtisodda hokimiyat chiqimlarining 5 000 000 000$ ga pasayishi yoki 6.67 000 000 000$ soliqlar ko ‘payishi bo ‘lsa (iste’molda 5 000 000 000$ pasayishni keltirib chiqarib) bu jami talab egri chizig‘ini AD₄ dan punktirli chiziqqa siljitadi. Ko‘paytiruv ta’siri keyin egri chiziqni AD₃ ga siljitadi.Jami talabdagi umumiy pasayish cho‘ziluvchi inflyasiya talabini tugatadi³.