Davlat tilini rivojlantirish departamenti davlat tilida ish yuritish

Xizuuit VDzisftnuiUtn


Diplomatik yozishmalarnin^ turlari
Diplomatik yozishmalar juda kcng qamrovli bo* lib, ularda mamlakatlaming o‘z mustaqilligini cion qilishi va boshqa davlatlar bilan diplomatik aloqalar o‘malishiga о id masalalargina emas, xalqlarning taqdirini hal et ishga q;ualilgan tinchlik, betaraflik, qurolsizlanish kabi siyosiy masalalar, o'/iiro iqtisodiy va madaniy hamkorlik qilishga oid turii masahlar ham yoritiladi. Shunga ko‘ra, diplomatik hujjatlarning turi h;im har xil bo‘lib, har birini yozishmng o‘ziga xos qonun-qoidalai 1 borki, ularga qat’iy rioya qilinishi shart.
Hozirgi vaqtda davlatlararo aioqalarda diplomatik yozish- malaming quyidagi turlari faol qo‘llanmoqda:

1. 
   Nota va bayonotlar.
   
2. 
   Rasmiy xatlar.
   
3. 
   Ilova xatlar.
   
4. 
   Yarim rasmiy shaxsiy xatlar (nomalar).
   
5. 
   Esdalik yozishmalari.
   
6. 
   Diplomatik (protokol) qaydnomalar.
   
7. 
   Memorandumlar.
   

Bu o‘rinda shuni qayd etib o4ish kerakki, ushbu hujjatlar, asosan, o⁴zaro yozishmalardan - xatlardan iborat bo‘lgani uchun ulami diplomatik yozishmalar deb atash ma'qulroq ko'rinadi.
Sanab o‘tilgan an’anaviy, barcha tomondan e’tirof etilgan hujjatlar qatorida ko‘pchilik davlatlar qo'llaydigan, ammo unchalik qat’iy bir qolipga, shaklga ega boMmagan hujjatlar ham mavjud. Bu guruhga deklaratsiyalar (bayonnoma), davlat rahbarlarining murojaatlari, shuningdek, tclegrammalar kira- di. Kcyingi paytda telegrammalar yuborish kengaydi. Ular milliy bayramlar, tavallud kunlari, yubileylar munosabati bilan yuboriladi. Telegrammani o‘z vaqtida yuborishning ham ahamiyati kalta. Chunonchi, davlatgayangi rahbar tayinlanishi munosabati bilan o⁴z vaqtida yuborilgan telegramma davlatlar o‘rtasidagi aloqani yaxshilashga xizmat qiladi.


387

Xizmat yozishmalari

Nota. Davlatlararo yozishmalaming eng asosiy va keng tarqalgan turi bo‘lib, biror muhim masala yuzasidan axborot beruvchi oliy darajadagi hujjatdir. Unga bevosita davlat boshliqlari, prezidentlar, vazirlar, elchilar va boshqa yuqori mansabdor shaxslar orasidagi yozishmalar kiradi. Shuningdek, nota biror shaxsga bevosita murojaatsiz, ко‘pineha davlatlaming davlatlarga, vazirlikning vazirlikka yoki elchixonaga уoMlagan axboroti sifatida ham yoziladi. Shunga ko‘ra, hozirgi vaqtda jahon hamjamiyatida notalaming ikki xil turi keng qo‘]lanmoqda: shaxsiy nota va verbal nota. Bularning har ikkisi ham hurmat-e ’zoz so ‘zlarming qo ‘ llanishiga ко ‘ ra do ‘ stona yoki rasmiy tusda bo‘lishi mumkin. Nota do‘stona, iliq munosabatda yozilganda, hurmat so‘zl arming me’yordan ortiq qo‘llanishi, rasmiy, ya’ni o‘rtacha munosabatni ifodalaganda, shuningdek, ta’ziya bildirilganda, maqtov so‘zlarining biroz chegaralangan holda qoilanishi kuzatiladi.
Shaxsiy va verbal notalarga xos umumiy xususiyatlar quyidagi lar:

1. 
   Notalar yuqori qismiga davlatning nomi yozilgan va davlat gerbining tasviri tushirilgan eng toza, sifatli qog'ozga yoziladi.
   
2. 
   Qog‘ozning yuqori o‘ng burchagiga nota yo‘Uayotgan davlat poytaxtining nomi va sana yoziladi.
   
3. 
   Notaning hajmidan qat’i nazar, birinchi betning pastki chap tomoniga u yo‘llanayotgan davlat nomi to'liq yoziladi, xatjild ustida ham xuddi shu manzil ko‘rsatiladi.
   

Endi ularning har birini alohida-alohida ko‘rib chiqamiz.
Shaxsiy nota - bevosita davlat boshliqlari yoki yuqori mansabdor shaxslar o‘rtasidagi diplomatik yozishmadir. Bunda ushbu mansabdor shaxslarning lavozim darajalari teng boiishi talab qilinadi. Shuni alohida qayd etish kerakki, nota va bayonotlarda davlatlaming, lavozimlaming nomlanishida yo‘l qo'yilgan har qanday xato yoki kamchilik mensimaslik yoki bepisandlik alomati sifatida qabul qilinadi va mamlakatlaming


388