Davlat tuzumi Volodimir Zelenskiy

4-DAVLATNING IJTIMOYI SIYOSATI

Ukraina va Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi (MDH) oʻrtasidagi munosabatlar oʻzaro savdo va iqtisodiy ijtimoiy munosabatlar hisoblanadi.
1991-yil 7-8 dekabrda Belarus Respublikasi hududida, Brest yaqinidagi Belovejskaya Pushchada yigʻilish boʻlib oʻtdi, uning natijasi Sovet Ittifoqining parchalanishi faktining rasman tasdiqlanishi, xulosasi boʻldi. MDHni tashkil etish toʻgʻrisidagi bitim^[1][2][3]. Biroq, Ukraina MDH Nizomini imzolamagan yoki ratifikatsiya qilmagan, shuning uchun Ukraina hech qachon MDHga aʼzo boʻlmagan, faqat MDHning taʼsischi davlati maqomiga ega. Ukraina uzoq davom etgan Rossiya-Ukraina urushi tufayli 2018-yilda MDHning nizom organlaridagi ishtirokini toʻxtatdi, 2018-yilda MDHdan butunlay chiqib ketdi, hech qachon postsovet tashkiloti tarkibiga kirmagan^{[4] [5] [6]}. Ukraina Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi erkin savdo zonasining aʼzosi boʻlib qolsa ham, ammo Ukraina MDH ga aʼzoli mavjud emas.
Rossiya-Ukraina urushi davrida Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi boshlanganidan keyin Rossiya-Ukraina munosabatlari^{[7] [8] [9]}, Belarus-Ukraina munosabatlari esa 2022-yilda Rossiya bosqinida Belarusning ishtiroki butunlay uzildi. Rossiya Federatsiyasining ittifoqchisi sifatida tanazzulga yuz tutdi va de-fakto yoʻq qilindi. Ukraina Yevropa integratsiyasi va Yevropa Ittifoqiga qoʻshilish jarayoni bilan bogʻliq holda MDH bilan turli kelishuvlarni faol ravishda bekor qilishni boshladi^{[10] [11] [12] [13]}.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1990-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

MDHni tashkil etish toʻgʻrisidagi protokolning imzolanishi, Olmaota, Qozogʻiston
1991-yil 7-8 dekabrda Belarus Respublikasida, Brest yaqinidagi Belovejskaya Pushchada Belarus Oliy Kengashi Raisi Stanislav Shushkevich, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Boris Yeltsin va Prezident oʻrtasida uchrashuv boʻlib oʻtdi. 1991-yil 21-dekabrda Olmaotada boʻlib oʻtgan yigʻilishda Ukraina, Rossiya, Belarus, Ozarbayjon, Armaniston, Moldova, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Turkmaniston, Oʻzbekiston va Tojikiston rahbarlari MDHni tashkil etish toʻgʻrisidagi Protokolni imzoladilar^[1].
Ukraina Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligining asoschilaridan biri bo‘lib, 1991-yil 8-dekabrdagi Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligini tashkil etish to‘g‘risidagi Bitim va ushbu Hamdo‘stlikka 1991-yil 21-dekabrdagi Bayonnoma asosida MDH davlatlari bilan hamkorlikni rivojlantirdi.

1. 
   Ukraina oʻzining huquqiy maqomida mustaqil davlat — xalqaro huquq sub’ekti hisoblanadi va shunday boʻlib qoladi.
   
2. 
   Ukraina Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligining oʻz hokimiyati va boshqaruviga ega boʻlgan davlat tuzilmasiga aylantirilishini inkor etadi.
   
3. 
   Ukraina Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligiga xalqaro huquq sub’ekti maqomini berishni rad etadi.
   
4. 
   Hamdoʻstlik doirasidagi muvofiqlashtiruvchi institutlar vakolatli xususiyatga ega boʻlishi mumkin emas, ularning qarorlari maslahat xarakteriga ega.
   
5. 
   Tashqi siyosatni mustaqil ravishda olib boradigan Ukraina Hamdoʻstlikning boshqa davlatlari bilan maslahatlashuvlarga kirishadi.
   
6. 
   Bir tomondan Ukraina, ikkinchi tomondan Rossiya va Belarus oʻrtasidagi chegara Ukrainaning davlat chegarasi boʻlib, u daxlsizdir.
   
7. 
   Ukraina o‘z hududida joylashgan sobiq SSSR Qurolli kuchlari negizida o‘z Qurolli Kuchlarini yaratadi.
   
8. 
   Ukraina samarali xalqaro nazorat ostida barcha yadro arsenallarini yo‘q qilib, yadro qurolidan xoli davlat maqomini olishga intiladi va Ukraina Davlat suvereniteti to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida harbiy bloklarga qo‘shilmaydi.
   
9. 
   Ukraina hududida strategik qurolli kuchlarning mavjudligi vaqtinchalik. Ularning huquqiy maqomi va Ukraina hududida bo‘lish muddati Ukraina qonunchiligi va hududida sobiq SSSR yadro qurollari joylashgan davlatlar o‘rtasida tuzilgan maxsus hukumatlararo bitim bilan belgilanishi kerak.
   
10. 
    Ukraina o‘z valyutasini joriy etish, o‘z bank va bojxona tizimlarini yaratish, o‘z transport-kommunikatsiya tizimini rivojlantirish, shuningdek, mintaqaviy va mintaqalararo bozorlarda ishtirok etish orqali o‘zining ochiq iqtisodiy tizimini yaratadi.
    
11. 
    Bitim qoidalarini talqin qilish va qo‘llash bilan bog‘liq nizolar Ukraina tomonidan xalqaro huquq asosida muzokaralar yo‘li bilan hal qilinadi.
    
12. 
    Ukraina nafaqat toʻxtatib turish, balki Shartnomada yoki uning alohida moddalarida ishtirok etishni toʻxtatish huquqini oʻzida saqlab qoladi.
    
13. 
    Ukraina oʻzining milliy qonunchiligiga muvofiq sobiq SSSR shartnomalaridan kelib chiqadigan xalqaro majburiyatlarning bajarilishini kafolatlaydi.
    

Leonid Kravchuk — mustaqil Ukrainaning birinchi prezidenti; saylovlarda — Ukraina Kommunistik partiyasi Markaziy Qoʻmitasi Siyosiy byurosi aʼzosi.
MDHga aʼzo davlatlar xalqaro huquqiy yordam va hamkorlik sohasida yaqindan hamkorlik qilmoqda. Jumladan, 1993-yil 22-yanvarda MDHga aʼzo davlatlar, shu jumladan Ukraina rahbarlari tomonidan „Fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar boʻyicha huquqiy yordam va huquqiy munosabatlar toʻgʻrisida“gi konvensiya amalga oshirilgan.
SSSR parchalanib, yangi mustaqil davlatlar vujudga kelgach, avvallari ichki xususiyatga ega boʻlgan, bugungi kunda xalqaro xususiyat kasb etgan, yangi mustaqil davlatlarning saʼy-harakatlarini muvofiqlashtirishni taqozo etuvchi qator ekologik muammolar paydo bo\la boshladi. MDH davlatlari birgalikdagi ekologik tadbirlarni amalga oshirish, ekologik ofatlar va boshqa favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishda oʻzaro yordam koʻrsatish boʻyicha xalqaro shartnomalar tuzildi^[1].
1992-yil 8-fevralda Ukraina ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi hamkorlik toʻgʻrisidagi bitimni imzoladi; 1999-yil 4-iyun — MDHga aʼzo davlatlarning madaniy oʻsimliklar genetik resurslarini saqlash va ulardan foydalanish sohasidagi hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim imzolandi.
MDH doirasida hal etilgan asosiy vazifalardan biri MDHga aʼzo davlatlar oʻrtasidagi yaqin iqtisodiy aloqalarni saqlash va rivojlantirishdir. Hamdoʻstlik doirasidagi iqtisodiy masalalar boʻyicha asosiy hujjatlar Iqtisodiy ittifoqni tashkil etish toʻgʻrisidagi bitim (Ukraina shartnomani imzolamagan) va Erkin savdo zonasini tashkil etish toʻgʻrisidagi bitim hisoblanadi. 1999-yil va 06.10.1999 yildagi Qonunni qabul qilish orqali Oliy Rada tomonidan ratifikatsiya qilingan. Iqtisodiy ittifoqni tashkil etish toʻgʻrisidagi shartnoma 1993-yil 24-sentabrda imzolangan. Hujjat iqtisodiyotni integratsiyalash va bozor munosabatlariga asoslangan yagona bojxona-valyuta hududini yaratish maqsadida ittifoqni bosqichma-bosqich shakllantirishni nazarda tutadi^[1].
Shartnomaning 30-moddasiga muvofiq, Iqtisodiy ittifoq aʼzolarining roziligi bilan ushbu Shartnoma boʻyicha majburiyatlarning faqat bir qismini oʻz zimmasiga olishga tayyorligini bildirgan davlatga assotsiatsiyalangan aʼzo maqomi berilishi mumkin. Iqtisodiy ittifoqqa assotsiatsiyalangan aʼzo sifatida kirish shartlari Iqtisodiy ittifoq aʼzolari tomonidan belgilanadi. 1994-yil 15-aprelda Ukraina va Iqtisodiy ittifoq mamlakatlari Ukrainaning Iqtisodiy ittifoqqa assotsiativ aʼzo sifatida qoʻshilishi toʻgʻrisidagi shartnomani imzoladilar.
Hamdo‘stlikning hamkorlari manfaatlarini hisobga olgan holda MDHda erkin savdo zonasini tashkil etish MDHga aʼzo davlatlarning iqtisodiy munosabatlarida ahamiyat kasb etadi.
1994-yil 15-aprelda Erkin savdo zonasini tashkil etish toʻgʻrisidagi bitim, 1999-yil 2-aprelda esa unga Protokol imzolandi. Ukraina 1999-yil 6-oktyabrdagi 1125- XIV -sonli Ukraina qonunini qabul qilib, ushbu Bitimni va uning Protokolini ratifikatsiya qildi^[1].