Davlat va huquq tushunchasi

---

1 

 

DAVLAT VA HUQUQ TUSHUNCHASI 

 

Davlat — bu suverenitetga, boshqaruvning hamda fuqarolar huquq va erkinliklarini 

himoya qilishning maxsus apparatiga ega bo'lgan, shuningdek, huquq normalari 

(qoidalari)ni yaratishga qodir bo'lgan siyosiy tashkilot. 

       Davlat — hokimiyatning bosh instituti hisoblanadi. Hokimiyat davlat orqali o'z 

siyosatini amalga oshiradi. 

  DAVLAT FUNKSIYASI TUSHUNCHASI 

 

«Funksiya» so‘zi  lotinchadan tarjima qilinganda  «yo‘nalish»,  «faoliyat»  ma’nolarini 

beradi.  SHuning  uchun  davlatning  funksiyasi  haqida  gap  ketganda,  davlat  faoliyatining 

asosiy  yo‘nalishlarini  belgilab  olish  nazarda  tutiladi.  Ya’ni,  yangitdan  tashkil  topgan 

davlat  o‘zining  rivojlanishi  bosqichlarida  birinchi  navbatda  nima  qilmog‘i,  davlat 

organlari  va  tashkilotlari  o‘z  e’tiborini  nimalarga  qaratmog‘i  lozimligi  aniqlab  olinishi 

kerak. 

  Davlat funksiyalarini quyidagi turlarga ajratish mumkin: 

– 

faoliyat doirasiga ko‘ra; 

– 

harakatning davomiyligiga ko‘ra; 

– 

ijtimoiy ahamiyatiga ko‘ra; 

– 

amalga oshirish shakllariga ko‘ra. 

Davlat funksiyalari faoliyat doirasiga ko‘ra ichki va tashqi funksiyalarga bo‘linadi. 

Ichki  funksiyalar  davlatning  mamlakat  ichidagi  faoliyatini,  tashqi  funksiyalar  esa, 

mamlakat  tashqarisida  olib  boriladigan  faoliyatni  anglatadi,  unda  boshqa  davlatlar  bilan 

o‘zaro munosabatlarda davlatning roli namoyon bo‘ladi. Har qanday davlatning ichki va 

tashqi  funksiyalari  bir-biri  bilan  chambachas  bog‘liqdir.  CHunki,  boshqa  davlatlar  bilan 

o‘zaro munosabatlar  yo‘lini belgilovchi tashqi siyosat ham  ko‘p jihatdan  mayyan davlat 

amal qilishining ichki shart-sharoitlariga bog‘liq bo‘ladi. 

Davlatning  ichki  funksiyalari  mamlakat  ichki  hayotini  boshqarishga  qaratilgan 

faoliyatining asosiy yo'nalishlaridir. 

Ichki funksiyalariga  quyidagilar  kiradi: 

- regulyativ (tartibga solish, boshqarish); 

- qo'riqlash (saqlash, muhofaza qilish). 

1.  Regulyativ funksiya davlatning iqtisodiy va ijtimoiy sohadagi o'rnini belgilaydi: 

I)   iqtisodiy: 

- iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish va jamiyat iqtisodiy hayotiga ta’sir etish; 

- iqtisodiyotning davlat sektorini boshqarish; 

-  bozor  munosabatlarining  huquqiy  asoslarini  o'rnatish  va  narx-  navo  siyosatini 

belgilash; 

---

2 

 

2)  ijtimoiy: 

- ijtimoiy boylikni taqsimlash; 

-  aholining  eng  kam  muhofazalangan  qismini  (nogironlar,  ko'p  bolali    oilalar,  

ishsizlar)  himoya qilish, pensiya  ta’minoti  kabilarni tashkil etish; 

-  sog'liqni  saqlash,  madaniyatni  rivojlantirish,  jamoat  transportini  tashkil  etish,  uy-

joy qurish va hk. 

3)  siyosiy: 

- fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish; 

- qonuniylikni va huquqiy tartibotni ta’minlash; 

- barqarorlik, millatlararo va fuqarolararo totuvlikni ta’minlash: 

4)  ma’naviy: 

- san’atni qo'llab-quvvatlash; 

- milliy madaniyatni rivojlantirish; 

- jamiyatning  ma’naviy-axloqiy  sog'lomligi  to'g'risida  g'amxo'rlik qilish; 

5)  moliyaviy: 

- soliq to'plash; 

- bojxona nazorati; 

- bevosita moliyaviy nazoratning o'zi. 

2.    Qo'riqlash  funksiyasi  davlatning  huquq  bilan  mustahkamlangan    va    tartibga  

solinadigan    ijtimoiy    munosabatlarni  ta’minlash    va    himoya    qilishga    qaratilgan  

quyidagi  faoliyatini taqozo etadi: 

- fuqarolar huquq va erkinliklarini muhofaza qilish; 

- tabiatni muhofaza qilish; 

- barcha shakllardagi mulklarni himoya qilish; 

- huquqni muhofaza qilish. 

Tashqi  funksiyalar  —  davlatning  xalqaro  maydondagi    faoliyatining  asosiy 

yo'nalishlari. 

1.  Xalqaro  hamkorlik:  tashqi  siyosiy  faoliyat;  tashqi  iqtisodiy faoliyat. 

2. Mudofaa va milliy xavfsizlikni ta’minlash. 

Xalqaro hamkorlik har qanday davlat uchun hayotiy zaruratdir 

Harakatning  davomiyligiga  ko‘ra,  davlat  funksiyalari  doimiy  va  vaqtinchalik 

funksiyalarga  bo‘linadi.  Davlatning  doimiy  funksiyasi  davlat  tomonidan  muntazam 

ravishda  amalga  oshirib  boradigan  funksiyalar  kiradi.  Masalan,  davlatlar  iqtisodiy 

funksiyani, ijtimoiy funksiyani doimiy ravishda amalga oshiradilar. 

Davlatning  vaqtincha  amalga  oshiradigan  funksiyasiga  davlatning  ma’lum  bir 

rivojlanishi  bosqichida  amalga  oshiradigan  faoliyatining  asosiy  yo‘nalishlari  kiradi. 

Hozirgi  vaqtda  davlatning  vaqtinchalik  funksiyasiga  davlatning  favqulotda  holat  e’lon 

qilingan davrdagi funksiyasini kiritish mumkin. 

Davlat  funksiyalari  ijtimoiy  ahamiyatiga  ko‘ra  asosiy  va  asosiy  bo‘lmagan 

---

3 

 

funksiyalarga  ajratiladi.  Davlatning  asosiy  funksiyasi  har  bir  davlatning  mohiyatidan 

kelib, taraqqiyotning ma’lum bosqichlarida o‘z oldiga qo‘ygan maqsadga erishish uchun 

olib  boradigan  faoliyatining  asosiy  yo‘nalishidir.  Davlatning  asosiy  bo‘lmagan 

funksiyalari esa davlat o‘z oldiga qo‘ygan bosh maqsadga erishish  uchun olib boradigan 

faoliyatida  bajarishi  lozim  bo‘lgan  alohida-alohida  vazifalaridir.  Yа’ni,  davlat  asosiy 

funksiyasini  amalga  oshirish  chog‘ida,  asosiy  bo‘lmagan  funksiyalarni  ham  amalga 

oshiradi.  Qisqa  kilib  aytganda,  davlatning  asosiy  bo‘lmagan  funksiyalarining  yig‘indisi 

«davlatning asosiy funksiyasi» tushunchasini beradi. 

Davlat  funksiyalarini  amalga  oshirish  ma’lum  bir  shakl  va  usullarda  olib  boriladi. 

Davlatning  funksiyasini  amalga  oshirish  shakllari  ishontirish,  majbur  qilish,