Davlat yuridik universiteti xalqaro huquq va inson huquqlari kafedrasi ismoilov yoqubjon isroiljon o

modda bo'lib, u a'zo davlatlardan barcha odamlar uchun "yuqori turmush darajasi, 
to'liq bandlik, iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot va rivojlanish sharoitlarini" 
rag'batlantirishni talab qiladi. Ushbu qoida ko'pincha mamlakatlarning tashqi 
qarzlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan qashshoqlik, tengsizlik va iqtisodiy 
rivojlanish bilan bog'liq muammolarni hal qilish muhimligini ko’rsatadi. 
2
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomi 
https://www.un.org/en/about-us/un-charter 

---

11 
Bundan tashqari, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomi davlatlar o'rtasidagi, 
shu jumladan tashqi qarz bilan bog'liq nizolarni tinch yo'l bilan hal qilish uchun asos 
yaratadi. Nizomning 33-moddasida muzokaralar, vositachilik va arbitraj kabi 
nizolarni tinch yo‘l bilan hal etishning bir qator mexanizmlari belgilangan. Ushbu 
mexanizmlar kreditor va qarzdor mamlakatlar o'rtasidagi qarz bilan bog'liq nizolarni 
hal qilish uchun ishlatilishi mumkin va qarzni qayta tuzish bo'yicha kelishuvlarning 
adolatli va adolatli tarzda amalga oshirilishini ta'minlashga yordam beradi. 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomining 56-moddasida
3
a'zo davlatlarni 
ushbu maqsadlarga, jumladan kam rivojlangan hududlar va xalqlarning iqtisodiy va 
ijtimoiy sharoitlarini yaxshilash uchun birgalikda va alohida harakatlarni amalga 
oshirishga chaqiradi. Bunga resurslari cheklangan va iqtisodiyoti sust rivojlangan 
mamlakatlarda tashqi qarz muammosini hal qilish ham kiradi. 
Bundan tashqari, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tashqi 
qarz masalasi bo'yicha bir qancha rezolyutsiyalarni, jumladan, qarzdor 
mamlakatlarning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish ehtiyojlarini hisobga olgan holda 
qarz barqarorligiga kompleks yondashuvni talab qiluvchi 68/304 rezolyutsiyani 
qabul qilgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va Taraqqiyot 
Konferensiyasi (UNCTAD) barqaror rivojlanish va inson huquqlarini himoya qilish 
muhimligini ta'kidlaydigan qarzlarni boshqarish va qayta qurish bo'yicha 
ko'rsatmalarni ham ishlab chiqgan. 
Umuman olganda, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi iqtisodiy va 
moliyaviy masalalar bo'yicha xalqaro hamkorlik uchun asos yaratadi va 
mamlakatlarning tashqi qarzlarini boshqarishga tegishli tamoyillar va normalarni 
belgilaydi. Iqtisodiy o'sish va rivojlanishga ko'maklashish, xalqlarning suvereniteti 
va muxtoriyatini hurmat qilish va nizolarni tinch yo'l bilan hal qilish mexanizmlarini 
taqdim etish orqali BMT Nizomi mamlakatlarning tashqi qarzlarini tartibga solishda 
teng, adolatli, va barqaror usul hisoblanadi. 
Xulosa qilib aytganda, BMT Nizomida tashqi qarz muammosi toʻgʻridan-
3
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomi, 56-modda 
https://legal.un.org/repertory/art56.shtml 

---

12 
toʻgʻri koʻrib chiqilmagan boʻlsa-da, uning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga oid 
qoidalari, shuningdek, xalqaro hamkorlik va xalqaro tinchlik va xavfsizlikni 
saqlashga alohida eʼtibor qaratilib, ushbu muammoni hal qilish uchun asos boʻlib 
xizmat qiladi.
Xalqaro valyuta fondi
4
(XVF) xalqaro valyuta hamkorligi, ayirboshlash 
barqarorligi va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish maqsadida 1944 yilda tashkil 
etilgan xalqaro tashkilotdir. XVFning asosiy vazifalaridan biri qisman tashqi 
qarzning yuqori darajasi bilan bog'liq bo'lishi mumkin bo'lgan to'lov balansida 
qiyinchiliklarga duch kelgan a'zo mamlakatlarga moliyaviy yordam ko'rsatishdir. 
XVF aʼzo mamlakatlarga tashqi qarzlarini boshqarishda yordam beradigan bir 
qator vositalarga ega. Ushbu vositalardan biri to'lov balansida cho'zilgan 
muammolarga duch kelgan mamlakatlarga o'rta muddatli moliyaviy yordam 
ko'rsatadigan Kengaytirilgan Fond Facility (EFF) hisoblanadi. EFF odatda 
mamlakatning tashqi qarz muammolarining asosiy sabablarini, masalan, fiskal 
muvozanat yoki iqtisodiyotdagi tarkibiy zaifliklarni bartaraf etishga qaratilgan 
iqtisodiy islohotlar dasturlarini qo'llab-quvvatlash uchun ishlatiladi. 
XVF, shuningdek, a'zo mamlakatlarga qarzni boshqarish va qayta qurish 
bo'yicha siyosiy maslahat va texnik yordam ko'rsatadi. Bu qarz barqarorligi, qarzni 
boshqarish strategiyalari va kreditorlar bilan qarzni qayta tuzish bo'yicha 
muzokaralar bo'yicha maslahatlarni o'z ichiga olishi mumkin. XVF qarzni 
boshqarish bo'yicha ko'rsatmalar to'plamini ishlab chiqdi, unda rivojlanishni 
moliyalashtirish zarurati bilan qarz barqarorligini saqlash zarurati muvozanatini 
ta'minlash muhimligini ta'kidlaydi. 
Bundan tashqari, XVF qarz inqirozini hal qilish uchun adolatli va tartibli 
jarayonni ta'minlaydigan suveren qarzni qayta tuzilish tizimini ishlab chiqish 
bo'yicha harakatlarda ishtirok etdi. 2013-yildan beri muhokama qilinayotgan ushbu 
asos kreditorlar va qarzdorlar tomonidan keng qabul qilinadigan qarzni qayta tuzish 
tamoyillarini belgilashga qaratilgan. 
4
https://www.imf.org/en/Home 

---

13 
Umuman olganda, XVF a'zo mamlakatlarga tashqi qarzlarini boshqarishda va 
qarz inqirozlaridan qochishda muhim rol o'ynaydi. XVF o'zining moliyaviy 
yordami, siyosat bo'yicha maslahatlari va texnik yordami orqali mamlakatlarga 
barqaror qarzni boshqarish strategiyalarini ishlab chiqishda va qarz muammolariga 
olib kelishi mumkin bo'lgan asosiy iqtisodiy nomutanosibliklarni bartaraf etishda 
yordam beradi. 
Jahon banki 1944 yilda Xalqaro valyuta jamg'armasi (XVJ) bilan birgalikda 
rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam ko'rsatish maqsadida tashkil 
etilgan. Aʼzo davlatlar tomonidan imzolangan Bitim moddalari Jahon banki faoliyati 
va funksiyalarining huquqiy asosini tashkil qiladi.