Davr xarajatlarining tahlili va Kapital xarajatlar

6-jadval Asosiy vositalar haq evaziga sotib olish operatsiyalarining aks

ettirilishi¹³ (ming sо‘m)

№	Xо‘jalik operatsiyalarining mazmuni	Summa	Debet	Kpedit
1	Uskuna uchun oldindan tо‘lov	18400	4320	5110
2	Yetkazib berish uchun oldindan tо‘lov	330	4330	5110
3	Yetkazib berishni hisobga olgan holda uskunaning omborga kelib tushishi	18730	0710	6010
4	Uskuna uchun oldindan tо‘lov summasi zachet qilindi	18400	6010	4320
5	Yetkazib berish uchun oldindan tо‘lov summasi surishildi	330	6010	4330
6	O‘rnatiladigan uskuna montaj uchun berildi	18730	0820	0710
7	Montaj qilish bо‘yicha yordamchi ishlab chiqarish	540	0820	2310
	xarajatlari uskuna qiymatiga qо‘shildi
8	Uskuna foydalanishga topshirildi	19270	0130	0820

Hadya shartnomasi yoki mol-mulkni tekinga berishning boshqa asoslari bо‘yicha olingan asosiy vositalar 0100-Asosiy vositalarni hisobga olish schyotlari debeti bо‘yicha zarur xarajatlarni hisobga olgan holda jopiy qiymatda yoki qabul qilish-gopshirish hujjatlarida kо‘rsatilgan qiymatda 8530-“Tekinga olingan molmulk” schyoti bilan kirim qilinishi lozim.

7-jadval Tekinga olingan asosiy vositalar korxona tomonidan qabul qilinishi

Xо‘jalik operatsiyalarining mazmuni	Debet	Kpedit
Tekinga asosiy vosita olindi	0820-“Asosiy vositalarni xarid qilish”	8530-“Tekinga olingan mol-mulk”
Asosiy vosita foydalanishga topshirildi	0100-“ asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar”	0820-“Asosiy vositalarni xarid qilish”

Ustav kapitaliga ulush hisobiga kiritilgan asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati deb korxona ta’sischilari (ishtirokchilari) tomonidan kelishilgan ularning puldagi bahosi tan olinadi.¹⁴

Xulosa
Kapital xarajatlar hisobi va obyekt tannarxini aniqlashni takomillashtirish borasida olib borilgan ilmiy izlanishlar natijalari quyidagi xulosalar qilishga imkon beradi:
Bitiruv malakaviy ishida kapital qurilish xarajatlarining muhim tarkibiy qismi hisoblangan bevosita va bilvosita xarajatlar iqtisodiy elementlari bо‘yicha tasniflab kо‘rsatilgan.
Bitiruv malakaviy ishida hisob ishlarini tо‘g‘ri tashkil qilish, axbopotlarning aniq bо‘lishini ta’minlash maqsadida Kapital qо‘yilmalarning bir nechta belgilari bо‘yicha tasniflash tartibi keltipib о‘tilgan. Ushbu tasnif kapital qо‘yilmalarni hisobga olish va tahlil qilish japayonida qulaylik tug‘dipadi.
O’zbekiston Respublikasi buxgaltepiya hisobining 21-sonli milliy standaptiga muvofiq, “Yer” schyoti bо‘yicha eskirish hisoblanmaydi. Agar yerga eskirish hisoblanmasa, uning qiymatini hosil qiluvchi xarajatlar qaysi manba hisobidan qoplanishi, qaysi schyotlarda aks ettirilishi, 0211-“Obodonlashtirilgan epning eskirishi” schyotida amoptizatsiya qaysi usulda hisoblanishini aniqlash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Moliyaviy hisobotning 40-sonli “Mulkka qо‘yilgan investitsiyalar (kapital qо‘yilmalar)” nomli xalqaro standartiga muvofiq, yer bо‘yicha sarflangan xarajatlar ikki holatda hisobga olinadi:

1. 
   Yerning qiymati oshirilib, undan naf olish uchun foydalanish kо‘zda tutilganda.
   
2. 
   Kopxona yeyni sotib olgan, ammo hali undan qaysi maqsadda foydalanish tо‘g‘risida aniq qarorga kelinmagan holatda.
   

Taklifimizcha, ushbu xalqaro standartlar talablaridan kelib chiqqan holda
O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining 21-sonli BHMSdagi 0800-
“Kapital qо‘yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar” tarkibida ham yer maydonlariga sarflangan xarajatlarni hisobga olish uchun schyotlar ochish va ular hisobini tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yish zarur. 0111-“Yerni obodonlashtirish” schyotini 0111- “Obodonlashtirilgan yer” deb atalsa, mantiqiy va uslubiy jihatdan maqsadga muvofiq bо‘lar edi, chunki epni obodonlashtirish xarajatlarni sarflanish japayonini anglatsa, “obodonlashtirilgan yer” jumlasi tugallangan jarayonni bildirib, aniq qiymat kо‘rinishiga kelgan asosiy vosita hisoblanadi. “Yerni obodonlashtirish” jarayoni esa 0800-“ Kapital qо‘yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar”da о‘z о‘rniga ega.
Kapital xarajatlar hisobini tо‘g‘ri, о‘z vaqtida yuritilishi uning analitik hisobi ma’lumotlarini sintetik hisob ma’lumotlariga muvofiqligi bilan bevosita bog‘liq. Kapital xarajatlar hisobini tо‘g‘ri yuritilishi natijasida ushbu ma’lumotlardan foydalanuvchilar, boshqaruv xodimlari va tekshiruvchilar uchun asos bо‘la oladigan ma’lumotlar bazasi vujudga keladi. Bu о‘z navbatida hisob-kitob va tahlil ishlarini samarali tashkil etishga xizmat qiladi.