Davrlar nomi Xronologiya Manzigohlar

Davrlar nomi	Xronologiya	Manzigohlar	Iqtisodiy hayot	Ma’naviy hayot	Odam turi
Paleolit	Paleolit 3mln.-m.a.12 ming Ashel m.a.800ming- m.a.100 ming y. Selung’ur,Qulbuloq Must’e m.a.100ming- m.a.40 ming y. Teshiktosh,Obirahmat Xo’jakent,Uch tut So’ngi paleolit m.a. 40 ming- m.a.12 ming y. Toshkent vil., Samarkand	0 ‘zbekiston hududida ilk paleolit davri odamlari yashagan manzilgohlar Farg‘ona vodiysining So'x tumanidagi Selung‘ur g‘oridan va Toshkent viloyatining Angren shahri yaqinidagi Ko‘Ibuloq makonidan topilgan va o‘rganilgan.		Mamlakatimizning ilk paleolit davri, geologlaming hisobiga ko‘ra, tabiiy-geografik jihatdan yozi issiq, qishi sovuq, yog‘ingarchilik kam bo'lgan iqlim tartibi qaror topgan davrga to‘g‘ri keladi. Ana shu sharoitga mos ilk odamlar, hayvonot olami va o‘simliklar dunyosi shakllanadi. Bir necha yuz ming yillar davomida tabiiy muhit ham o‘zgarib bordi. Ilk paleolitning oxirgi bosqichlarida sayyoramizni muzlik qoplab, iqlim keskin soviydi, tez-tez yog'ingarchilik bo'ladigan bo‘lib qoladi. 0 ‘lkamizda cho‘l va voha landshaftlari shakllanib, o'simliklar va hayvonot dunyosi o‘zgarib boradi	Gaminid, arxontrop, paleontrop,
Mezolit va Neolit	Mezolit-m.a. 12ming-m.a.7 ming y Qushilish(Tosh. vil. m.a.10-9 ming y.) Obishir (Farg’ona vil. M.a.9ming- m.a.8ming y.) Machay ( Surhandaryovil.,m.a.8- m.a. 7 ming y.) Neolit m.a.6ming- m.a.4 mingy. Jaytun madaniyati m.a.6-5ming y. (Jan. Turkmaniston) Kaltaminor madan-ti m.a. 5-4 ming.y. (Amudaryo quyi oqimi) Xissor madaniyati m.a.5-4 ming y.	Mezolit davri yodgorliklari Surxondaryodagi Machoy g`or-makonidan, Markaziy Farg’onaning ko`pgina yodgorliklaridan topib o`rganilgan Qoraqalpog`istonda mezolit davri makonlari Orol dengizi atrofidagi Ustyurt balandligida va Qizilqum cho`lida bor. Ustyurtdagi mezolit makonlari mil.avv. 8-6 ming yilliklarga oid. Qizilqum cho`lidan topilgan mezolit davri yodgorliklari mezolitning so`nggi bosqichlariga va o`rta tosh davridan yangi tosh davriga (neolitga) o’tish davriga tegishli. Kaltaminor madaniyati. Qoraqalpogistonning janubidan topilgan bo`lib mil.avv.V-IV ming yilliklarga oiddir. Kaltaminor qabilalari baliqchilik, ovchilik va qisman hunarmandchilik bilan shug`ullangan. Hisor madaniyati. Asosan, Xisor-Pomir tog`laridan topilgan. Mil.avv.V-IV ming yilliklarga oid. Qoraqalrog`istonda yangi tosh (neolit) davri odamlari faqat dare sohillarinigina emas, balki Kizilkumning va Ustyurtning ichki xududlarini ham o`zlashtira boshlaganlar. Qoraqalpog`istondagi yangi tosh (neolit) davri yodgorliklari Amudaryoning qadimgi Oqchadarem del`tasida (hozirgi To`rtkul tumani xudidan boshlab Taxtakupir tumani hududigacha bo`lgan oraliqda) va Ustyurt balandligida saqlangan.		Ulug‘ muzlikning erishi, yerning isiy boshlashi, ko'plab daryo va ko‘llaming hosil bo'lishi, yaylovlar, to‘qay va o'rmonlaming vujudga kelishi, yangi o'simlik va hayvon turlarining shakllanishi natijasida o'lkamizning barcha vohalarida odamlarning yashashi uchun qulay imkoniyatlar vujudga keladi. Buni arxeologlar tomonidan Neolit davrida odamzodning tur-mush tarzi va iqtisodiy hayotida bir qator yirik tub oʻzgarishlar sodir boʻladi. Ovchilik va terimchilik kabi tabiatga boqim hayotiy mashgʻulotlar negizida ibtidoiy dehqonchilik va xonaki chorvachilik yuzaga kelib, kishilik tarixida ilk bor dastlabki ishlab chiqaruvchi xoʻjaliklarga asos solindi. N. odamining xoʻjalik hayotidagi taraqqiyot taqozosi bilan sopoldan idish-tovoklar yasalib ilk kulollik, suyak va xayvon shoxlaridan duk, igna, bigiz va urchuq toshlar hamda oddiigina yogʻoch dastgoxlari yasalib, ip yigirish, baliq ovi toʻrlarini toʻqish va xonaki toʻqimachilik yuzaga keladi
Eneolit	Eneolit m.a.4-3ming y Uchtut,Zamanbobo Beshbulok (Buxoro vil.) Sug’oroladigan dexqonchilik, Qulolchilik, Utroqlashishni kuchayishi, pahsadan uylar	0 ‘zbekiston hududidan eneolit va bronza davri odamlari hayotini tasvirlovchi ko'plab manzilgohlar topib o‘rganilgan. Buxoro viloyati Qorako'l tumani markazidan 15 km. shimoli-sharqdagi Zamonbobo ko'li atrofida 1950— yillarda Ya.G'G'ulomov, 1960— yillarda A.Asqarov tadqiqot ishlari olib borib, eneolit va bronza davri odam larining makoni va qabristonini topib o'rganadilar. Bu Zamonbobo madaniyati deb ataladi. Zamonbobo makonidan maydoni 170 kv.m bo'lgan yerto'la tipidagi uy, ikki chayla, kulol-chilik xumdoni va boshqa ashyolar topildi.		Insoniyat tarixining tosh davri o‘rnini metall qurollar egallay boshladi. Miloddan avvalgi 4 minginchi yillarda odamlar misdan qurollar yasashni o'rganadilar. Mis metall sifatida yumshoq bo'lganligi tufayli undan yasalgan qurollar mo'rt,yumshoq va tez egiluvchan bo'lgan. Shu sababdan. toshdan mehnat qurollari yasash ham davom etgan. Bu davr eneolit, ya'ni mis-tosh davri deb ataladi. Odamlar dastlab misni yer yuzasidan sof holda uchratib, undan mehnat qurollarini yasaganlar. Keyinchalik, uning olovda erishini bilganlar va undan turli xil shakldagi qurollar va buyumlar yasaganlar
Bronza davri	Bronza davri(m.a.3-2 ming y.) Tozabog’yob (Xorazm vil. m.av.2ming IIyarmi) Sarazm,Zamonbobo (Buhoro vil. m.av.3-2 ming y.) Sapollitepa (Surhondaryo vil., m.a.2 ming y.)	Ajdodlarimiz miloddan avvalgi 3 minginchi yillardayoq misga qalay aralashtirib bronza, ya’ni qattiq metall qotishmasi olishni, undan pishiq va qattiq mehnat qurollari, qilich, xanjar, uy-ro‘zg‘or buyumlari, zeb-ziynat bezaklari yasashni o'zlashtirib oladilar. Bu davr bronza davri deb nom oldi. Bronzaning kashf etilishi metallurg hunarmandlami, metallurgiya ustaxonalari va zargarlik korxonalarini vujudga keltirdi.		Zamonbobo madaniyati bir urug' jamoasining moddiy va madaniy merosi hisoblanadi. Zamonbobo makoni va qabristoni O'zbekiston tarixshunosligidagina emas, jahon tarixi fanida ham mashhurdir. Eneolit va bronza davriga xos yana bir yodgorlik Zarafshon vodiysida Tojikiston respublikasining O'zbekiston bilan chegaradosh qishlog'i Sarazmdan topildi. Bu makonning maydoni 90 gektar bo'lib, odamlar uzoq yillar davomida istiqomat qilganlar, dehqonchilik bilan shug'ullanganlar. Sarazmda bir xonali, xom g'ishtdan yasalgan ko‘p xonali uylar, ikkita ibodatxona va qishloq ko'chalari ochildi. Qazishmalar natijasida uylar o'rtasida oilaviy e'tiqod joyi, dumaloq shaklda ishlangan olovxona(altar) , torozi toshlari, to'qimachilik dastgohining qismlari, urchuq toshlar, pichoq, xanjar, qarmoq, igna va bigizlar, sopol idish parchalari. mis oyna, taqinchoqlar topildi. Metall buyumlar yasash keng tarqalganligi aniqlandi. Kulolchilikda charx dastgohi kashf etildi.