“Defektologiya” yo'nalishi 11-guruh tinglovchisi Tosheva Nasiba Chinpo'latovnaning Sigmatizm –turlari va bartatraf etish metodikasi

2.2. SHovqinli tovushlarni nutqqa qo`yish va mustahkamlash
Sirg’ aluvchi tovushlarda bo’ lgan kamchiliklar shovqinli (sh, j, ch) tovushlarda ham uchraydi. Bundan tashqari, shovqinli tovushlar sirg’ aluvchi tovushlar bilan almashtiriladi. Masalan, sh tovushi s tovushi bilan, j tovushi z tovushi bilan almashtirilishi mumkin. Bunday almashtirish sirg’aluvchi sigmatizm deb nomlanadi. SHovqinli tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar quyidagi usullar yordamida bartaraf etiladi.
SH tovushini hosil qilish uchun taqlid usulidan foydalanish mumkin. Bu usul natija bermasa, mexanik usuldan foydalaniladi. Bunda bolaga s tovushini ayttirib, shu vaqtning o’ zida maxsus zond yordamida til bir oz yuqoriga ko’ tarilib, orqaga biroz itariladi. SHu vaqtda s tovushi o’ rniga sh tovushi, z tovushi o’ rniga j tovushi hosil bo’ ladi. Lotoped sekin-asta bolaga tilni shu holda ushlab turishga o’ rgatadi. Keyinchalik lotoped aniq hosil qilingan sh va j tovushlarini bo’ g’ inlarda, so’ zlarda, jumlalarda mustahkamlaydi. Bulardan tashqari sh, j va sirg’ aluvchi s, z tovushlarini bir-biridan farqlash uchun og’ zaqi va yozma mashqlar olib boradi.
SHovqinli sigmatizmda me’yor hosil qilish usuli
1-usul. Birinchi navbatda, bolaning e’tibori «S» tovushini to`gri va noto’g’ri talaffuzi orasidagi tafovutga qaratiladi. Masalan: «soch-sh‘och», «sim-sh‘im», «suyak-sh‘uyak», «sovga-sh'ovga». Bolaga ko’zni yumib, tovushlar talaffuzini .his qilish tavsiya etiladi. «Sim» va «shim» rasmini ko`rsatib, ikkala so`zning talaffuzini ajratish ya’ni farqlashga o`rgatiladi. 2-usul. Tilning to’g’ri holatini egallab nafasni ko`shish, «s» tovushini hosil qilish uchun uzoq muddat cho`zib talaffuz qilish mashqi davom ettiriladi. Bola o`z qo`l kaftini lablar yaqinida tutib havo oqimi to’g’ri yo`naltirilganligini his etishga o`rgatiladi
Me’yordagi «SH» tovushini bo’g’inlarda mustahkamlash «SH» tovushini uzok vakt chuzib talaffuz qilinadi va unli tovush talaffuz qilinadi. Boladagi nutq buzilishiga karab burinlar ochik yoki yopik bo’g’inlarda mustadkamlanadi. Ochiq bo’g’in sh -sh -sh -sh -sh -sh –o sh -sh -sh -sh -sh -sh –u sh -sh -sh -sh -sh -sh -u sh -sh -sh -sh -sh -sh –a sh -sh -sh -t-sh -sh -i sh -sh -sh -sh -sh -sh -e yopiq bo’g’in. Bir nafasda unli tovush talaffuz qilinadi me’yordagi tovush uzoq cho’zib talaffuz qilinadi. o-sh -sh -sh -sh -sh -sh a-sh -sh -sh -sh -sh -sh u-sh -sh -sh -sh -sh -sh i-sh -sh -sh -sh -sh -sh u-sh -sh -sh -sh -sh -sh e-sh -sh -sh -sh -sh -sh Me’yordagi «SH» tovushini so’zlarda mustahkamlash «sho» bo’g’inida so’z boshida shod shoir SHOLROM
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar o‘quv-tarbiyaviy jarayonini muvaffaqiyatli amalga oshirish, korreksiyalashga yo`naltirilgan pedatogik vositalardan to`gri foydalanish, nutq nuqsonlariga ega bo`lgan bolalarni o`xshash xolatlardan farqlash; bolalarni tegishli maxsus muassasalarga to’g’ri yo`naltirish; bolalaming nuqsonlari tuzilishini bilish va hissiy-irodaviy doiralari, individual psixologik xususiyatlarini e’tiborga olgan xolda pedatogik ta’sirning samarali metodlarini va usullari bilish malakali kadrlar tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi.Bolalarni to’g’ri rivojlanishi,ularning psixikasi jismoniy o’sishi, ularni sog`lom tug`ilishi tashqi muhitga moslashishi albatta faqatgina lotopedga emas balk ota-onalarga xam bog`liq.Shuning uchun xam xozirgi kunda yosh onalarni onalikka tayyorlash,nuqtida nuqsonli bolalar tug`ilishini oldini olish bo`yicha ko`plab chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda.Bugungi kunda maktagacha tarbiya yoshdagi bolalarning nutqida nuqsoniga ega bo`lishi yoki ularni rivojlanib avj olib birlamchi nutqi nuqsonning ikkilamchi nuqsonga ega bo`lishida ota-onalarning e`tiborsizligi, yetarlicha bilimga ega bo`lmasligi xam sabab bo`lmoqda.
Yuqoridagi keltirilgan mashqlar maslaxatlarga tayangan holda lotoped xar bir bolalarga to’g’ri aniq, tashxis qo`ysa albatta mamlakatimizda bunday nuqsonlarga ega bo`lgan bolalar soni xam ancha kamayadi degan umiddaman