Denov tadbirkorlik va pedagogika institutining filologiya fakulteti tarix yo’nalishi II bosqich talabasi Raximjonov Jamshidbekning Xronologiya va metrologiya fanidan tayyorlagan mustaqil slaydi №2

Denov tadbirkorlik va pedagogika institutining filologiya fakulteti tarix yo’nalishi II bosqich talabasi Shuxratova Matlubaning Xronologiya va metrologiya fanidan tayyorlagan mustaqil slaydi № 2

Mavzu: Kavkaz xalqlari kalendarlari. Eralar va ularning turlari.

Reja:

• Qadimgi Arman kalendari
• Qadimgi Gruzin kalendari
• Foydalanilgan adabiyot

Qadimgi Arman Kalendari

Qadimgi Arman Kalendari

Arman kalendari dastlab Qadimgi Bobil quyosh kalendariga o'xshash bolgan. Ular xristianlik dinini rasmiy ravishda (IV asr boshlari) qabul qilganlaridan so‘ng Quyosh kalendaridan foydalana boshlaganlar. Qadimgi arman kalendari «tomar» VI asrda tuzilgan. Uni tuzishda Misr «daydi» kalendari asos qilib olingan. Shunga ko‘ra ularda bir yil 12 oy, har bir oy 30 kundan va beshta qo‘shimcha kundan iborat bo’lgan.

Qadimgi arman kalendari oy nomlari quyida keltirilgan: 1) navasardi; 7) mexekani; 2) gori; 8) areg; 3) saxmi; 9) axekani: 4) tre; 10) marori; 5) kxalos; 11)magdatx; 6) aratxs; 12) xrotitixs.

• Qadimgi arman kalendari oy nomlari quyida keltirilgan: 1) navasardi; 7) mexekani; 2) gori; 8) areg; 3) saxmi; 9) axekani: 4) tre; 10) marori; 5) kxalos; 11)magdatx; 6) aratxs; 12) xrotitixs.

Arman kalendarida ham har to’rt yilda tropik yildan bir sutka farq qilgan. 1460-arman yili Yulian yilidan bir yil oldinga o‘tib ketgan, ya’ni 1461-arman yili 1460-yulian yiliga teng bo‘lgan. Armanlar arman erasi deb ataluvchi (boshlanishi 552-yil 11-iyun) eradan foydalanganlar. Xristian cherkovi bir necha marta armanlarga Dionisiy erasini va Yulian kalendarini joriy qilishga urinib ko'rdi. Faqat XV-XVI asrlarga kelibgina Qadimgi Arman kalendari o'rnini Yulian kalendari egalladi. Shuningdek, bu davrda Dionisiy erasi ham qabul qilindi.

• Arman kalendarida ham har to’rt yilda tropik yildan bir sutka farq qilgan. 1460-arman yili Yulian yilidan bir yil oldinga o‘tib ketgan, ya’ni 1461-arman yili 1460-yulian yiliga teng bo‘lgan. Armanlar arman erasi deb ataluvchi (boshlanishi 552-yil 11-iyun) eradan foydalanganlar. Xristian cherkovi bir necha marta armanlarga Dionisiy erasini va Yulian kalendarini joriy qilishga urinib ko'rdi. Faqat XV-XVI asrlarga kelibgina Qadimgi Arman kalendari o'rnini Yulian kalendari egalladi. Shuningdek, bu davrda Dionisiy erasi ham qabul qilindi.

Qadimgi Gruzin kalendari

Qadimgi Gruzin kalendari

• Dastlab, gruzinlar Oy kalendaridan foydalanganlar. Eramizning birinchi asrida ular Quyosh kalendarini tuzganlar. Bu kalendar Aleksandriya kalendari asosida tuzilgan edi. Gruzin Quyosh kalendarida bir yil 360 sutka (12 ■ 30^ = 360)dan iborat edi. Unda oddiy yilda 5 kun, kabisa yilida 6 qo‘shimcha kun bo’lgan. Ular VII asrdayoq oy nomlarini Rim oy nomlari asosida atadilar.

Bular: 1) yanvari; 7) ivlisi; 2) tebervali; 8) avisto; 3) marti; 9) sektemberi; 4) aprili; 10) oktomberi; 5) maysi; 11)noemberi; 6) ivnisi; 12) dekemberi.

• Bular: 1) yanvari; 7) ivlisi; 2) tebervali; 8) avisto; 3) marti; 9) sektemberi; 4) aprili; 10) oktomberi; 5) maysi; 11)noemberi; 6) ivnisi; 12) dekemberi.

Yilning boshi 6-avgustdan (avgust yili) boshlangan. VIII asrga kelib esa yilning boshi birinchi martga. X asrdan birinchi yanvarga ko'chiriladi. Tarixiy sanalarni hisoblashda «avgust yili». «mart yili» va «vanvar yillari»ning uzoq vaqt davomida parallel ravishda ishlatilganini unutmaslik zarur.

Yilning boshi 6-avgustdan (avgust yili) boshlangan. VIII asrga kelib esa yilning boshi birinchi martga. X asrdan birinchi yanvarga ko'chiriladi. Tarixiy sanalarni hisoblashda «avgust yili». «mart yili» va «vanvar yillari»ning uzoq vaqt davomida parallel ravishda ishlatilganini unutmaslik zarur.

Qadimgi gruzin solnomalarida «dunyoning paydo boMishi» erasidan foydalanilgan. Uning boshlanish sanasi eramizdan avvalgi 5605-yil hisoblanadi.

Shuningdek, gruzinlar Vizantiya erasi (er. avv. 5509-yil)ni ham ishlatganlar. VIII asrda bu eralardan tashqari «xronikon» O’rta podsholik davrida Misrning ijtimoiy –iqtisodiy hayoti hisobidan ham foydalanganlar. Xronikon 532 yillik (pasxa) siklidan iborat bo'lgan. Xronikon bo'yicha yilni hisoblash 781-yilda kirib kelgan. 780-yil o‘n ikkinchi xronikonning oxirgi yili bo'lgan. Keyingi 781-yil o‘n uchinchi xronikonning birinchi yili bo'lgan: 532 • 12 = 6384; 6384-5604 = 780.

Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash joizki, har bir xalqning kalendari bo’lgani kabi barcha kavkaz xalqlarining o’z kalendari bo’lgan. Kavkaz xalqlari kalendari bir necha kalendarga o’xshaydi. Masalan, Grigorian kalendari bilan juda o’xshaydi. Bu kalendardan farqi oz hisoblanadi. Farqi shundaki, ikkisida kabisa yili boshqachadir. Gruzin kalendarida esa bir yil 360 kundan iborat. Oy nomlarida esa Rim oy nomlari olinganini ko’rishimiz mumkin.

• Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash joizki, har bir xalqning kalendari bo’lgani kabi barcha kavkaz xalqlarining o’z kalendari bo’lgan. Kavkaz xalqlari kalendari bir necha kalendarga o’xshaydi. Masalan, Grigorian kalendari bilan juda o’xshaydi. Bu kalendardan farqi oz hisoblanadi. Farqi shundaki, ikkisida kabisa yili boshqachadir. Gruzin kalendarida esa bir yil 360 kundan iborat. Oy nomlarida esa Rim oy nomlari olinganini ko’rishimiz mumkin.

Foydalanilgan adabiyot:

1. Z.Rahmonqulova - Xronologiya. Toshkent “Voris-Nashriyot” 2013

2. fayllar.org

3. hozir.org