Denov tadbirkorlik va pedogogika instituti

Q₀=
Ko’pchilik yadrolar uchun ning qiymati 0.01-0.02 dan oshmaydi.Lekin deformatsiyalangan.yadrolarda (150222) uchun β bazan 0.1-0.3 gacha boradi.Ko’pchilik yadrolar uchun Q₀>0(ΔR>0) , bu holda yadro simmetriya o’qiga cho’zilgan aylanma ellipsoid shakliga ega .Vaaksincha ichki kvadrupol momentlari Q₀<0 (ΔR<0) bo’lgan yadrolar siqilgan shaklli bo’ladi.Bu yerda R- yadro radiusi , ΔR- deformatsiyalangan yadroning katta va kichik yarim o’qlari orasidagi farq
Tajribada deformatsiya parametric β ni bevosita o’lchash usuli topilgan emas.
Yadrolarning kvadrupol momentlarini o’rganish shuni ko’rsatadiki , nuklonlar soni soni ortishi bilan Q₀ ham ortadi.(4-rasm).Proton va neytronlar soni “sehrli sonlar”ga teng bo’lganda Q₀ = 0 bo’ladi.Ya’ni bunday yadrolar sferik shaklga ega.Sehirli sonlarning oralig’ida yadrolarning shakli o’zgaradi. Hatto deformatsiya “cho’zilgan “shakldan siqilgan shaklga o’tadi.Bu holda kvadrupol momenti ishorasi o’zgaradi.Ba’zi yadrolarning Q₀ momentlari juda katta bolib, yadro radiusiniong kvadratidan 10-20 marta kata bo’lishi mumkin.Bunday yadrolarning kvadrupol momenrlari nuklonlarning kollektiv harakati bilan tushuntiriladi.
4-rasm

Quyidagi jadval orqali ba’zi yadrolarning tashqi keltirilgan kvadrupol momentlari bilan tanishishimiz mumkin.

1-jadval
Ba’zi atom yadrolarning kvadrupol momentlari

Yadro	Q*10-24sm^2	Yadro	Q*10-24sm^2
^21 H	0.00273	^8537Rb	0.27
^115 B	0.0355	^9341Nb	-0.30
^147N	0.0071	^13556Ba	0.25
^178O	0.027	^14159Pr	-0.054
^2713Al	0.149	^17571Lu	5.9*
^3316S	0.064	^17972Hf	3.0
^3516S	0.045	^18173Ta	6.0
^5927Co	0.404	^20481Bi	-0.19
^6329Cu	0.16	^23392U	3.4
^8135Br	0.28	^24193Am	4.9

III. XULOSA(3 bet)
Asosiy qismda yadroning spini ,magnit momenti va kvadrupol momenti haqida to’liq malumot berishga harakat qildik.
Elektronning xususiy mexanik impuls momenti Ls spin momenti (yoki spin) deyiladi. Spin vektor kattalik bo‘lib, dekart koordinatalar sistemasida koordinata o‘qlariga S_x, S_y, S_z proeksiyalariga ega. Elektronning yadroga nisbatan impuls momentini Yerning Quyosh atrofida aylanishidagi impuls momentiga, xususiy mexanik momentini (spinni) esa, Yerning o‘z o‘qi atrofida aylanishidagi impuls momentiga taqqoslash mumkin. 1928-yilda Dirak elektronning relyativistik kvant nazariyasini yaratdi, bu nazariyadan spin xususiyatlari kelib chiqadi. Elektronning o‘z xususiy o‘qi atrofida aylanishini hisobga olishda yana bir kvant sonni kiritish kerak bo‘ladi. Dirakning relyativistik kvant nazariyasiga asosan bu kvant son – spin kvant soni – s dir
Spin kvant sonining mavjudligi atomning nozik strukturasini o‘rganishda tajribada aniqlangan. Xususiy mexanik impuls momenti Ls quyidagi formula orqali kvantlangan:
1.1
Bu formulaga kirgan spin kvant soni s faqat s=1/2 ga teng bo‘lgan bitta qiymat qabul qiladi. U vaqtda Ls ning qabul qilishi mumkin bo‘lgan qiymati:
1.2
s – spin kvant soni deyiladi, lekin u odatda boshqa kvant sonlar qatorida foydalanilmaydi, chunki faqat bitta (s=1/2) qiymatga ega va holatlar orasiga farq kiritmaydi. Xususiy mexanik moment ham faqat bitta ( 3 2s L  ) qiymatga ega bo‘ladi va elektronning massasi, zaryadi kabi fundamental xarakteristikasi hisoblanadi. Xususiy mexanik moment Ls ning tanlangan yo‘nalishga, masalan z o‘qi yo‘nalishiga proyeksiyasi Ls ham kvantlangan bo‘lib, quyidagi formula orqali aniqlanadi:
sz s L m  , (6.67) bunda ms – spin magnit kvant soni deyiladi ms=1/2 qiymatlarini qabul qilishi mumkin. ms=1/2 bo‘lganda “spin yuqoriga” () va ms=–1/2 bo‘lganda “spin pastga” () ko‘rinishda belgilanadi. 1 2s m   bo‘lganligidan xususiy mexanik moment Ls ning z o‘qi yo‘nalishiga proyeksiyasi quyidagi qiymatlarni qabul qilishi mumkin: 1 2sz L (6.68) 6.2-jadvalda kvant sonlarining qiymatlari keltirilgan. 6.2-jadval
Kvant sonlari Qiymatlari
Mumkin bo‘lgan qiymatlar soni n – bosh kvant son 1,2,3,4,… Istalgan son ℓ – orbital kvant son 0,1,2,3,…,n–1 n ms – orbital magnit kvant son 0,±1,±2,±3,±4,….,±ℓ 2ℓ+1 s – spin kvant son ½ 1 ms – spin magnit kvant son ±1/2 2s+1=2 Spin kvant son – s doim ½ ga teng bo‘lgani uchun tizimning holati n, ℓ, mℓ, ms kvant sonlari orqali to‘liq ravishda aniqlanishi mumkin.

IV.Foydalanilgan adabiyotlar
1.M.H.O`lmasova.Fizika.Optika,atom va yadro fizikasi.Toshkent-2010.
2.G.Axmedova,O.B.Mamatqulov,I.Xolbayev.Atom fizikasi.Toshkent-2013.
3.Raxim Bekjonov.Atom yadrosi va zarralar fizikasi.Toshkent-1995.
4.Yadro fizikasi.Maruza matni.Toshkent-2000.
5.T.M.Mo`minov ,A.B.Xoliqulov,SH.X.Xushmurodov.Atomyadrosi va zarralar fizikasi.Toshkent-2009.
6.Pardayev O., Xushmurodov Sh., Tuxtayev U. Atom fizikasidan masalalar yechish. – Samarqand, 2016
7.https://uz.wikipedia.org
8.WWW.Ziyonet.uz