Dialogik matn tuzilishi. Dars rejasi

Aim.uz

Dialogik matn tuzilishi.

Dars rejasi:

1. 
   Matnning shakily-mazmuniy tuzilishi
   
2. 
   Dialogik matnning o’ziga xos tomonlari
   

3. Mashqlar bajarish

Tayanch so’z va iboralar: Ma’lum voqelik, nutqiy butunlik, og’zaki, yozma, dialogik matn, tasdiq yoki inkor, ziddiyat yoki munozara, so’zlashuv va badiiy uslub, ikki a’zoli (savol-javob, buyruq-javob, ziddiyatli va munozarali) va ko’p a’zoli (savol-xabar-xulosa) dialog matnlari.

Ma’lum voqelik aqida tasavvur (ma’lumot) beradigan bir yoki bir necha sintaktik birliklardan tashkil topgan nutqiy butunlik matn hisoblanadi.

Matn og’zaki yoki yozma nutqqa xos bo’lishidan qat’iy nazar, ikki xil ko’rinishda bo’ladi: dialogik va monologik. Dialogik matn ikki va undan ortiq suhbatdoshninjg turlicha mazmundagi fikr-axborot almashinuvidan iborat.

Ikki kishi o’rtasidagi dialogik nutq savol-javob, buyruq-javob, xabar-e’tiroz kabi mazmunlarni ifodalab, fikr xususidagi tasdiq yoki inkorni, ziddiyat yoki munozarani bildiradi. Ko’p kishilik dialoglarda suhbat mavzusi savol-javobdan iborat bo’lmay, o’rtaga tashlanmagan savol, taklif, da’vat, biror xabar, dalillar bilan hisoblanadi.

Dialogik matn tarkibida so’roq olmoshlari, muomala odobiga oid so’z va iboralar, yuklamalar, undovlar, kirish so’zlar keng qo’llanadi. Bunday matndagi gaplar, asosan, sodda gaplardan tashkil topadi, sodda gaplarning bir tarkibli turlari, to’liqsiz gaplar, so’z-gaplar faol ishlatiladi.

Dialogik matn soz’lashuv uslubi va badiiy uslubga xosdir.

65-topshiriq

Yuqorida bayon etilgan ma’lumotlar asosida matnni tahlil eting. Tahlilda quyidagilarga e’tibor bering:

- ushbu dialogik matn necha a’zoli;

- matnda ifodalangan fikr;

- matnni shakllantirgan leksik vositalar;

- matn gaplarning tuzilishi

- Shu, deyman, Toshpo’lat, sen menga mundoq xushomad qilsang-u Xolidaga uylansang nima bo’larkan? – deb hazillashdi Samad. – U mening jiyanim, sen mening do’stim, begonaga uzatgandan ko’ra…

- Senga xudo bas kelsin, oshna, -dedi G’aybarov. – Esing joyidami yo meni uyingga kelmaydigan qilmoqchimisan?

- Nega, qarindosh bo’lsak yomonmi?

- Xolida hali yosh-ku?.. –Ma’suma bu gap og’zidan qanday chiqib ketganini payqamay qoldi. Labini tishladi. G’aybarovga zimdan razm soldi: yo’q, og’rinmadi, tusi o’sha-o’sha…

- Hazil, -deb kuldi Samad. –Darvoqe, Toshpo’lat, ko’pdan beri so’ramoqchi bo’lib yuraman, haliyam Galatepaga ko’milishim shart, deb o’ylaysanmi?

- Har holda, tug’ilgan joying….

Murod Muhammad Do’st
66 –topshiriq.

Do’stingiz bilan bugungi rejalari to’g’risida suhbatlashing va shu asosida dialogic matn yarating. Buning yozma yoki badiiy nutqqa xos matnda farqini tushuntirib bering.

Aim.uz