Dielektriklarning qutblanishi, qutblanish vektori

Dielektrik ichidagi elektr maydon kuchlanganligi. Dielektriklarda elektr maydon kuchlanganligini aniqlashda sinash zaryadining o‘lchamlari dielektrik molekulalari orasidagi masofaga qaraganda juda kichik deb faraz qilamiz, unda dielektrik ichidagi elektr maydon turlicha bo‘lib, molekulalarning zaryadlangan uchlari – dipollarda,ayniqsa, katta qiymatlarga erishadi. Maydonning bu o‘zgarishlari mikroskopik masshtablardagina ro‘y beradi, shuning uchun uni bevosita kuzatish qiyin. Shu tarzda aniqlangan maydon mikroskopik maydon (Ye_m) deb yuritiladi. Barcha real tajribalarda bizni mikroskopik maydonning hajm bo‘yicha o‘rtachalangan qiymati,ya’ni makroskorik maydon qiziqtiradi. Elektr maydon kuchlanganligining bu o‘rtacha qiymatini dielektrik ichidagi elektr maydon kuchlanganligi deb ataladi.
(4)
Bu formuladagi mikroskopik kata bo‘lishi, ya’ni undagi molekulalar soni ko‘p bo‘lishi lozim. Ammo u makroskopik jihatdan juda kichik bo‘lishi, ya’ni uning butun o‘lchamlari davomida maydonning makroskopik qiymati amalda o‘zgarmasligi kerak.Shu ikki shartni qanoatlantiradigan kichik hajmlarga fizikaviy chaksiz kichik hajm deyiladi. Shunga o‘xshash dielektrik ichidagi potensial deb biror fizikaviy kichik hajm bo‘yicha uning o‘rtacha qiymatiga aytiladi. Elektr maydon va potensial orasidagi bog’lrnish vakuumdagi kabidir. Yassi kondensator holda: (5)
Modda bo‘lgan holda elektrostatik maydondagi o‘zgarishlarni qaraymiz. Elektrostatikaning asosiy vazifasi ixtiyoriy zaryadlangan o‘tkazgich va neytral dielektrik tomonidan hosil qilgan maydonni topishdan iboratdir. Dielektrik qutblanganda hosil bo‘lgan qutblangan zaryadlar ham o‘zi elektr maydoni hosil qilgani uchun, fazoning har bir nuqtasida hosil bo‘lgan kuchlanganlik o‘tkazgichning erkin zaryadlari hosil qilgan maydon kuchlanganligi E^erk. va dielektrikning qutblangan zaryadlari hosil qilgan maydon kuchlanganligi E^q yig’indisidan iborat bo‘ladi:
E = E^erk + E^K (6)
( Agar dielektrikka yana zaryad berilsa, u vaqtda bu formulaga qutblanmagan zaryadlar hosil qilgan kuchlanganlik ham kiritiladi ).
Superpozisiya prinsipi masalani umumiy holda yechishga yaroqli emas. Ish shundaki, uni qo‘llash zaryadlarning fazoda tarqalishi berilgan holda qulaydir, erkin zaryadlarning o‘tkazgich sirtida taqsimlanishi va dielektrikdagi qutblangan zaryadlar izlanayotgan maydon orqali aniqlanadi va avvaldan aniq emas.( bundan zaryadning taqsimlanishini simmetriya nuqtai nazaridan yoki nuqtaviy zaryadlar sistemasi mustasnodir). Shuning uchun maydonni aniqlashda elektrostatika tenglamalaridan foydalaniladi.