Diktant va insho, ularning turlari

Mavzu: Do’st bilan obod uying… Reja: 1. Do’stlik so’zining ma’nosini men qanday tushunaman? 2. Do’st boshga kulfat tushganda sinaladi. 3.Do’stlik,birodarlik insoniyatni taraqqiyotga yetaklaydi.

A. Qahhor — mohir hikoyanavis

Bir o’quvchi bu mavzuni yoritish uchun quyidagicha reja tuzdi:
I. Kirish: Abdulla Qahhorning hayoti va ijodi.
II. Asosiy qism:
1. «Bemor».
2. «O’g’ri».
3. «Asror bobo».
III. Xulosa.
A. Qahhor hayoti va ijodining ahamiyati.

Ikkinchi o’quvchi: I.Kirish: 1.Hikoya o’zbek adabiyotidagi yetakchi janrlardan biridir. 2.A. Qahhor ijodining o’zbek hikoyachiligida tutgan o’rni. II.Asosiy qism: 1.Yozuvchi hikoyalarining mavzu doirasi. 2.O’tmish hayot tasviri A. Qahhor hikoyalarining asosiy mavzularidandir. 3.Yozuvchining obraz yaratish mahorati. 4.A. Qahhor hikoyalarining o’ziga xos xususiyatlari. III.Xulosa: 1. A. Qahhor — mohir so’z ustasi. 2.A. Qahhor hikoyalarini sevib o’qiyman.

Bir mavzuga tuzilgan ikki xil rejaning sifati bir-biridan tamoman farq qiladi. Birinchi o’quvchining insho rejasi hatto oddiy talablarga ham javob bermaydi. Rejada yozuvchi hikoyalariga oid qanday masalalar yoritilishi deyarli aks etmagan. Faqat uchta hikoya haqida qisman fikr yuritilishi talab etiladi, xolos. Ikkinchi rejaning muallifi masalaga ancha jiddiy yondashgan. U tuzgan reja tavsiya etilgan mavzuning mazmunini keng yoritish imkonini beradi.

Inshoga tayyorgarlik ko’rilayotganda reja mavzuga mos bo’lishi haqida alohida tushuncha beriladi. Ko’p hollarda o’quvchi tavsiya etilgan mavzuga emas u o’zi biladigan materialga suyanib reja tuzadi. Agar inshoda, masalan, A. Qodiriyning “Mehrobdan chayon” romanida xonlik tuzumi illatlarining fosh etilishi haqida yozish talab qilinsa, o’quvchi o’zini qiynab o’tirmay, Anvar va Ra’no obrazlariga tavsif berishni mo’ljallab reja tuzadi. Demak, o’quvchi mavzuning mohiyatini yaxshi anglab yetmay, insho yozishga yetarli tayyorgarlik ko’rmay turib ishga kirishadi.