Dilnavoz Yusupova

Dramatik tur – og‗zaki drama, qo‗g‗irchoq o‗yin, askiya, xalq teatrlari 
va shu kabilar.

Maxsus tur – maqol, matal, topishmoq kabilar.
2.1. Maqollar 
 
Maqol ibratli so‗zdir. Gulxaniyning «Zarbulmasal» asarida Yapaloqqush va 
Boyo‗g‗lining quda-andachilik mojarolari tasvirlangan bo‗lib, ular tilidan 400 dan ortiq 
maqol keltiriladi.
«Maqol» arabcha «so‘z» degan ma‘noni bildirib, «otalar so‘zi» ham deyiladi. Chunki 
maqol ota-bobolarimizning uzoq yillar davomida ko‗rgan-kechirganlari, tajribalari asosida 
yuzaga kelgan, qadim-qadimlardan shu paytgacha eskirmagan, unutilmagan hikmatli 
so‗zlardir. Masalan, «Ona yurting omon bo‘lsa, rangi-ro‘ying somon bo‘lmas» maqolida 
ona Vatan tinchligi bilan bog‗liq xulosa, hikmat mavjud. «O‘zgalar yurtida sulton 
bo‘lguncha o‘z elingda cho‘pon bo‘l» maqolida esa musofirchilik bilan bog‗liq alamlar 
tajribasi bor. Maqolda xalqning tarixi, urf-udumi, turmush tarzi, fe‘l-atvori, ruhiyati, butun 
borlig‗i aks etadi. Shunga ko‗ra, maqollar xilma-xil: do‗stlik, Vatan, mehnat, ilm-hunar 
egallash, botirlik, saxovat, adolat kabi o‗nlab mavzularda bo‗lishi mumkin.
Maqollarda ko‗pincha so‗zlar ko‗chma ma‘noda ishlatiladi. Masalan, «Dehqon 
bo‗lsang kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda» maqolidagi so‗zlar o‗z ma‘nosida 
qo‗llangan. Lekin «Qazisan, qartasan – axir aslingga tortasan», «Olma olmadan uzoq 
tushmaydi», «Qarg‗a qarg‗aning ko‗zini cho‗qimaydi» kabi ma‘no jihatidan bir-biriga 
juda yaqin bo‗lgan maqollarda so‗zlar o‗z asl ma‘nosida emas. Ularda gap, aslida, «qazi-
qarta», «olma», «qarg‗a» haqida emas, odam va uning fe‘1-atvori haqida. Shuning uchun 
ular ko‗chma ma‘noda ishlatilmoqda deymiz.
Maqolning asosiy shartlaridan biri unda hukm va xulosa beriladi.
Maqollar shaklan quyidagicha: 
Maqollar nasriy shaklda, ichki qofiyaga ega bo‗lishi mumkin. Yuqoridagi ikki 
misoldagi «omon» – «somon», «sulton» – «cho‗pon» so‗zlari ohangdosh, ya‘ni 
qofiyadoshdir.

---

11 
Maqol she’riy shaklda ham bo‗lishi mumkin.
Masalan, birlik, ahillikni targ‗ib qiladigan quyidagi maqolni olaylik: 
 
Oltovlon ola bo‘lsa,
Og‘zidagini oldirar.
To‘rtovlon tugal bo‘lsa,
Tepadagini endirar.
Qadimda ajdodlarimiz «qo‗l»ni bir vaqtlar «al», «dunyo»ni «ochun», «kitob»ni 
«bitik» deb ataganlar. So‗zlar o‗zgargani kabi maqollar ham asta-sekinlik bilan o‗zgaradi. 
Ammo shakliy o‗zgarish mazmun-mohiyatni o‗zgartirmaydi.