Dinamika indekslari; hududiy
Download 22.19 Kb.
|
Sirtqi Topshiriq (4)
|
Dinamika indekslari; hududiy indekslar; reja yoki buyurtmalarning bajarilishi indekslari --- Indeks metodi yordamida murakkab hodisalarning vaqt bo’yicha va hududiy o’zgarishi, reja va buyurtmalar bajarilishi o’rganiladi. Mana shu vazifalarga qarab indekslar quyidagi turlarga bo’linadi: dinamika indekslari; hududiy indekslar; reja yoki buyurtmalarning bajarilishi indekslari. Indeks metodi o’rtacha ko’rsatkichlarning o’zgarishini o’rganishda ham keng qo’llaniladi. Masalan, joriy davrda o’tgan davrga nisbatan turdosh tovarlar uchun o’rtacha baho o’zgarishini o’rganmoqchi bo’lsak, joriy davrdagi o’rtacha bahoni o’tgan davrga bo’lamiz. Ma’lumki, o’rtachalarni o’zgarishiga faqat o’rtalashtirilayotgan belgini o’zgarishi emas, balki shu to’plam tarkibining o’zgarishi ham ta’sir qiladi. Demak, o’rtachaning o’zgarishiga ikki omil ta’sir ko’rsatadi. Bu omillar ta’sirini baholash uchun statistikada o’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli hamda tarkibiy siljishlar indekslari hisoblanadi. Indekslar to’plam birliklarini qamrab olishiga qarab individual va umumiy indekslarga bo’linadi. Individual indekslar to’plamning ayrim elementlarining o’zgarishini ta’riflaydi. Masalan, Toshkent shahrida 10 ta dehqon bozori mavjud. Hammasida olma, uzum, shaftoli va boshqalar sotiladi. Mana shu sotiladigan mahsulotlardan bittasining bahosi yoki miqdorining o’zgarishini o’rganmoqchi bo’lsak, individual indeksni qo’llaymiz. Barchasi bo’yicha o’rganmoqchi bo’lsak, umumiy indeks qo’llaniladi. Taqqoslanish asosiga qarab indekslar bazisli va zanjirsimon indekslarga bo’linadi. Baza o’rnida qabul qilingan miqdor bilan qolganlari taqqoslansa bu indekslar bazisli, o’zidan oldingi davr bilan taqqoslansa zanjirsimon indekslar deyiladi. Indekslashtirilayotgan miqdorlarning xarakteri va mazmuniga qarab indekslar miqdor(fizik hajm) va sifat kursatkichlari indekslariga bo’linadi. Indekslar nazariyasida qaysi ko’rsatkich indekslashtirilsa, u indekslashtiriladigan miqdor deyiladi. Umumiy indekslarda indekslashtirilayotgan miqdor so’zi o’rniga indekslashtirilayotgan belgi va uning vazni tushunchalari ishlatiladi. Masalan, baho umumiy indeksi hisoblanayotgan bo’lsa, indekslashtirilayotgan belgi baho hisoblansa, uning vazni sifatida mahsulot miqdori olinadi. Indekslarni bevosita hisoblashishga kirishishdan oldin, shu metodda qo’llaniladigan ramziy belgilar bilan tanishib chiqaylik. Hodisaning miqdori (fizik xajmi) q; narxlar-r; tannarx –s; unumdorlik harflar bilan belgilanadi. Joriy davr ko’rsatkichi “1” satr osti ishorachasi, o’tgan davr esa “0” –bilan ifodalanadi. “i” va “I” lar individual va umumiy indekslarni ifodalaydi, “” – yig’indini bildiradi. O‘rtacha indekslar, Individual indekslar, Agregat indekslar, Umumiy indekslar ---- Individual indekslar bir tovar hodisalarini solishtirish orqali olinadi. Misol uchun, kungaboqar yog'i narxlari indeksi ushbu tovar narxining nisbati sifatida aniqlanadi. joriy davr asosiy davr narxiga. Iqtisodiy maqsadiga qarab, individual indekslar: ishlab chiqarishning fizik hajmi, tannarx, narxlar va boshqalar. Ishlab chiqarishning fizik hajmi indeksi i q quyidagi formula bilan hisoblanadi: Ushbu indeks har qanday mahsulot ishlab chiqarish necha marta oshganligini (kamayganligini) ko'rsatadi hisobot davri baza bilan solishtirganda yoki tovar ishlab chiqarish hajmining o'sishi (kamayishi) qancha% ni tashkil qiladi. Agar indeks qiymatining% bilan ifodalangan qiymati 100% ni olib tashlasa, natijada olingan qiymat mahsulot qancha% ga oshganini (kamayganligini) ko'rsatadi. Maxraj sifatida faqat qaysidir oldingi davr uchun ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori emas, balki taqqoslash uchun asos sifatida olingan rejalashtirilgan qiymat, standart yoki etalon qiymat ham bo'lishi mumkin. Individual narxlar indeksi joriy davrda ma'lum bir mahsulot narxining bazaviyga nisbatan o'zgarishini tavsiflaydi va quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: Ishlab chiqarish birligining individual tannarx indeksi joriy davrda mahsulot birligi tannarxining asosiyga nisbatan o'zgarishini ko'rsatadi. Boshqa individual indekslar ham xuddi shunday tuzilgan. Iqtisodiy hisob-kitoblarda ko'pincha aholi sonining o'zgarishini tavsiflovchi umumiy indekslardan foydalaniladi. Statistikada umumiy indekslarni tuzish uchun ikkita kontseptsiya ishlab chiqilgan: sintetik va analitik. O‘zgaruvchan va o‘zgarmas tarkibli hamda tarkibiy siljishlar indekslari Miqdor ko‘rsatkichlari indekslari, Sifat ko‘rsatkichlari indekslari, Bazisli, zanjirsimon va hududiy (territorial) indekslar Statistik indekslarni iqtisodiy menejmentda qo‘llash CHorsu bozorida o‘tgan yili 1200 metr chit 1500 so‘mdan, bu yil esa 1800 metr 2450 so‘mdan sotildi. Ushbu misol ma’lumotlari asosida baho va fizik hajm (miqdor)ning umumiy indekslarini hisoblang. Aholi soni va tarkibi statistikasi va uning zaruriyati O’zbekiston milliy hisoblar tizimi Statistik tasniflashda BMT ning statistika komissiyasi tomonidan barcha mamlakatlar uchun standarti Asosiy kapital statistikasi Moddiy asosiy kapitali tushunchasi Aholi harakati statistikasi Qanday hollarda aholining o‘rtacha soni o‘rtacha xronologik formula yordamida hisoblanadi. Chorsu bozorida o‘tgan yili 15000 kg sabzi 3000 so‘mdan, bu yil 16000 kg 4000 so‘mdan sotildi. Sabzi bo‘yicha miqdor va baho individual indekslarini hisoblang. Mehnat bozori tushunchasi va statistikasining vazifalari Mehnat resurslari statistikasi Ishga joylashtirishga muhtoj mehnat bilan band bo‘lmagan aholi (ishsizlar) aholining ish bilan bandligi statistikasi va uning aniqlanishi Statistikada mehnat resurslaridan foydalanish darajasini aniqlash maqsadida foydalaniladigan ko‘rsatkichlar tizimi va ularning hisoblanishi Iqtisodiyotning rasmiy va norasmiy sektorlarida ish bilan band bo‘lganlar soni qanday aniqlanadi Bozor segmentatsiyasi bo‘yicha mehnat bozorining beshta bo‘laklari va ularning tavsifi Samarali va egiluvchan mehnat bozori modeli Rasmiy ravishda ro‘yxatga olingan ishsizlar Iqtisodiy faol va faol bo‘lmagan aholi Mehnat resurslari balansi Reemigratsiya va ishsizlik koeffitsienti YAlpi ichki mahsulotni ishlab chiqarish usulida hisoblash Makroiqtisodiy ayniyatlar Milliy boylik: mohiyati, tarkibi va baholash muammolari Milliy Daromad Amortizatsiya normasini hisoblashning an’anaviy usullari Joriy va qoldiq baho Tiklanadigan tabiiy resurslar YAlpi ichki mahsulotni harajatlar usulida hisoblash YAIM deflyatori, Milliy daromad, SHaxsiy daromad. Milliy boylik qanday hisoblanadi? YAIM va narxlar darajasi Qayta tiklanadigan (fizik) kapital statistikasi Aktiv va passiv balanslari qanday tuziladi? Milliy daromadni taqsimlash, qayta taqsimlash va oxirgi foydalanish statistikasi Ishlab chiqarish kooperatsiyasi, kapital migratsiyasi; Tashqi iqtisodiy aloqalarni tavsiflovchiko’rsatkichlar Aholi daromadlari va ularni farqlash ko'rsatkichlari Eksport va Import kvotalari nima va u nima uchun o’rnatiladi? Moliya bozori statistikasining vazifalari: Bank 6 yilga 5% bilan 100 mln.so‘mlik kredit berdi. Kontrakt bo‘yicha kreditning qoplanishi teng muddatli to‘lovlarda (asosiy qarz va foizlarni o‘ziga birlashtiruvchi) amalga oshirilishi ko‘zda tutilgan. Foizlar ustamasi yil oxirida yoziladi. Qoplash planini tuzing. Misol. Renta muddati 8 yil. Har yil oxirida bir marta 800 ming so‘mdan to‘lanadi. Foiz stavkasi 6%. Oshgan summani aniqlang. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi Moliya bozorining oldiga qo‘yilgan maqsadga muvofiq vazifalari Sodda foizlarda oshgan qiymat summasi qaysi formula bilan hisoblaniladi? Misollar keltiring. Tashqi savdo oboroti elastikligini tavsiflovchi ko’rsatkichlar Bank 300 mln.so‘m kredit berdi. Foiz stavkasi 25%, kredit muddati 4 yil. Kontrakt sharti bo‘yicha asosiy qarz summasi teng badallar bilan qoplanadi, foizlar ustamasi yil oxirida yoziladi. Qoplash rejasi tuzilsin. Misol. Renta har yil 600 ming so‘mdan to‘lanadi, yillik foiz stavkasi 5%. Ustama yil oxirida yoziladi. Renta 11 yil to‘lansa, uni hozirgi qiymatini aniqlang. Aholi turmush darajasi statistikasi Download 22.19 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|