Dinlarning kelib chiqishi

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti

BAJARDI :

TEKSHIRDI :

Dinlarning kelib chiqishi

Dinlarning kelib chiqishi

Reja:

• Din va dunyo dinlari. Islomning mohiyati.
• Mustaqillik va vijdon erkinligi.
• “ Qur’on ” umuminsoniy qadriyatlarni. himoya etuvchi muqaddas manba.
• Hadislar – ichki ma’naviy poklik talablari.

Din kop qirrali va murakkab tushunchadir. Din sozi arabcha bolib, ilohiy qudratga ishonch, ishonmoq ma’nosini bildiradi. Din kop qirrali va murakkab tushunchadir. Din sozi arabcha bolib, ilohiy qudratga ishonch, ishonmoq manosini bildiradi. U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson hayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng muhimi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun korishi, ilm-marifatga ega bolishini targib qiladi. U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson hayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng muhimi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun korishi, ilm-marifatga ega bolishini targib qiladi.

Din kop qirrali va murakkab tushunchadir. Din sozi arabcha bolib, ilohiy qudratga ishonch, ishonmoq ma’nosini bildiradi. Din kop qirrali va murakkab tushunchadir. Din sozi arabcha bolib, ilohiy qudratga ishonch, ishonmoq manosini bildiradi. U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson hayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng muhimi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun korishi, ilm-marifatga ega bolishini targib qiladi. U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson hayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng muhimi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun korishi, ilm-marifatga ega bolishini targib qiladi.

Xristian dini - (Xristos nomidan) – I asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yaxudiylar ortasida paydo bolgan va dunyoga tarqalgan. Yevropa, Lotin Amerikasi mamlakatlarida, Avstraliyada, Afrika davlatlari, Yaqin Sharq va Uzoq Sharq hududlarida keng yoyilgan. Hozirgi paytda 1 mlrd. 500 million kishi bu dinga siginadi. Xristianlarning xaj qiladigan joyi Quddusi Sharifda.

Xristian dini - (Xristos nomidan) – I asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yaxudiylar ortasida paydo bolgan va dunyoga tarqalgan. Yevropa, Lotin Amerikasi mamlakatlarida, Avstraliyada, Afrika davlatlari, Yaqin Sharq va Uzoq Sharq hududlarida keng yoyilgan. Hozirgi paytda 1 mlrd. 500 million kishi bu dinga siginadi. Xristianlarning xaj qiladigan joyi Quddusi Sharifda.

Buddizm (mil. av. VI – V asrlarda) Hindistonning shimolida vujudga kelgan. Keyinchalik Janubi-Sharqiy va Markaziy Osiyo hamda Uzoq Sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Budda diniga hind, xitoy, koreys, yapon, vyetnam, mog’ul, buryat, yoqut xalqlari sig’inadilar. Ularning sig inadigan joyi: Lixasa (Tibetning markazi- Nepalga yaqin). Buddistlar Lixasaga borib « xaj » qilib keladilar va u yerda dalay-lama (Tibet va Mog’ulistonda budda dini peshvosi) bilan uchrashuv o tkaziladi. Boshqa dinlardan farqli ravishda B.da hech bir oʻzgarmas narsa yoʻq, hatto xudo ham oʻzgaruvchan, deb uqtiriladi. Faqat on yoki lahzalar silsilasi mavjud boʻlib, ularning har biri yoʻqolib, keyingisiga oʻrin beradi. Buddizm taʼlimotiga koʻra, inson doimo azob uqubatga mahkum va bunga uning oʻzi sabab boʻladi.

Buddizm (mil. av. VI – V asrlarda) Hindistonning shimolida vujudga kelgan. Keyinchalik Janubi-Sharqiy va Markaziy Osiyo hamda Uzoq Sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Budda diniga hind, xitoy, koreys, yapon, vyetnam, mog’ul, buryat, yoqut xalqlari sig’inadilar. Ularning sig inadigan joyi: Lixasa (Tibetning markazi- Nepalga yaqin). Buddistlar Lixasaga borib « xaj » qilib keladilar va u yerda dalay-lama (Tibet va Mog’ulistonda budda dini peshvosi) bilan uchrashuv o tkaziladi. Boshqa dinlardan farqli ravishda B.da hech bir oʻzgarmas narsa yoʻq, hatto xudo ham oʻzgaruvchan, deb uqtiriladi. Faqat on yoki lahzalar silsilasi mavjud boʻlib, ularning har biri yoʻqolib, keyingisiga oʻrin beradi. Buddizm taʼlimotiga koʻra, inson doimo azob uqubatga mahkum va bunga uning oʻzi sabab boʻladi.

 Islom-dunyoda keng tarqalgan dinlardan biri bo lib, 1,3 mlrd.ga yaqin musulmonlar unga e tiqod qilishadi. Osiyo qit’asidagi Arabiston yarim oroli, Iordaniya, Suriya, Iroq, Eron, Turkiya, O’rta Osiyo, Afg’oniston, Pokiston, Afrika qit’asidagi Marokash, Jazoir, Tunis, Liviya, Misr Respublikasi, Somali singari mamlakat xalqlari, Efiopiya, G’arbiy Sudanda yashovchilarning bir qismi, Malayziya, Indoneziya xalqlari, Livan, Hindiston, Xitoy hamda Filippin aholisining ma’lum bir qismi, Yevropa qit’asidagi Bolqon yarim orolida yashovchi xalqlarning bir bo’lagi islomga etiqod qiladilar. Musulmonlarning xaj qiladigan joyi – Makka. Ka’ba – islom dinida muqaddas hisoblanadi va u yer « Ollohning uyi » ( « Baytulloh » ) deb nom olgan.

 Islom-dunyoda keng tarqalgan dinlardan biri bo lib, 1,3 mlrd.ga yaqin musulmonlar unga e tiqod qilishadi. Osiyo qit’asidagi Arabiston yarim oroli, Iordaniya, Suriya, Iroq, Eron, Turkiya, O’rta Osiyo, Afg’oniston, Pokiston, Afrika qit’asidagi Marokash, Jazoir, Tunis, Liviya, Misr Respublikasi, Somali singari mamlakat xalqlari, Efiopiya, G’arbiy Sudanda yashovchilarning bir qismi, Malayziya, Indoneziya xalqlari, Livan, Hindiston, Xitoy hamda Filippin aholisining ma’lum bir qismi, Yevropa qit’asidagi Bolqon yarim orolida yashovchi xalqlarning bir bo’lagi islomga etiqod qiladilar. Musulmonlarning xaj qiladigan joyi – Makka. Ka’ba – islom dinida muqaddas hisoblanadi va u yer « Ollohning uyi » ( « Baytulloh » ) deb nom olgan.

«Islom» so’zi arabcha bo’lib, «Xudoga ozini topshirish» «itoat», «bo’ysunish» degan ma’nolarni bildiradi. Shundan bu ishonuvchilar: «muslim» deb ataladi. Uning ko’pchlik shakli bu dinda «muslimun» deb ifodalanadi. Islom dini Arabiston yarim orolida VI asrning oxiri VII asr boshlarida paydo bolgan.So’nggi paygambarimiz Makkada yakka xudoga etiqod qilish togrisida targ’ibot boshlagan. Biroq u zodagonlarning qarshiligiga uchrab 622-yilda o’z tarafdorlari bilan Madina (Yasrib) ga ko’chganlar (xijrat qiladilar). O’sha yildan boshlab musulmonlarning xijriy yili hisobi boshlandi. 630-yilga kelib Makka ham musulmonlar qo’liga o’tib bu yerda musulmon davlati shakllanadi. Makka birinchi marta Ptolomey asarida (II-asr) Makoraba nomi bilan tilga olingan.

«Islom» so’zi arabcha bo’lib, «Xudoga ozini topshirish» «itoat», «bo’ysunish» degan ma’nolarni bildiradi. Shundan bu ishonuvchilar: «muslim» deb ataladi. Uning ko’pchlik shakli bu dinda «muslimun» deb ifodalanadi. Islom dini Arabiston yarim orolida VI asrning oxiri VII asr boshlarida paydo bolgan.So’nggi paygambarimiz Makkada yakka xudoga etiqod qilish togrisida targ’ibot boshlagan. Biroq u zodagonlarning qarshiligiga uchrab 622-yilda o’z tarafdorlari bilan Madina (Yasrib) ga ko’chganlar (xijrat qiladilar). O’sha yildan boshlab musulmonlarning xijriy yili hisobi boshlandi. 630-yilga kelib Makka ham musulmonlar qo’liga o’tib bu yerda musulmon davlati shakllanadi. Makka birinchi marta Ptolomey asarida (II-asr) Makoraba nomi bilan tilga olingan.

Keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda juda katta o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Dinning jamiyatdagi o’rni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat ko’rsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga otkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengaymoqda.Ozbekiston Respublikasi Konsutitsiyasining 31-moddasida «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson hohlagan dinga e’tiqod qilishi yoki hech qaysi dinga etiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yol qoyilmaydi» deyilgan. Buning isbotini amalda ko’rmoqdamiz.

Keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda juda katta o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Dinning jamiyatdagi o’rni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat ko’rsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga otkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengaymoqda.Ozbekiston Respublikasi Konsutitsiyasining 31-moddasida «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson hohlagan dinga e’tiqod qilishi yoki hech qaysi dinga etiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yol qoyilmaydi» deyilgan. Buning isbotini amalda ko’rmoqdamiz.

Islom aqidalarining asosiy ibrat kitobi ahloqiy-huquqiy tamoyillari birinchi manba hisoblangan.Muqaddas «Quron»da oz ifodasini topgan. Quroni Karim va Hadisi Sharifda mano va mazmun teran, umum insoniy qadriyatlarni himoya etuvchi va targib qiluvchi falsafiy xulosalar chuqurdir. Bu muqaddas kitob Yer yuzi musulmonlarining dasturi amali dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning kitobi bo’lib, arab tilida «qiroat» manosini anglatadi. Bu muqaddas kitob yer yuzi musulmonlarining dasturi amali dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning kitobi bo’lib, arab tilida «qiroat» ma’nosini anglatadi.

Islom aqidalarining asosiy ibrat kitobi ahloqiy-huquqiy tamoyillari birinchi manba hisoblangan.Muqaddas «Quron»da oz ifodasini topgan. Quroni Karim va Hadisi Sharifda mano va mazmun teran, umum insoniy qadriyatlarni himoya etuvchi va targib qiluvchi falsafiy xulosalar chuqurdir. Bu muqaddas kitob Yer yuzi musulmonlarining dasturi amali dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning kitobi bo’lib, arab tilida «qiroat» manosini anglatadi. Bu muqaddas kitob yer yuzi musulmonlarining dasturi amali dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning kitobi bo’lib, arab tilida «qiroat» ma’nosini anglatadi.

Qur’oni Karimning eng muhim xizmati shundaki, unda har inson uchun bevosita ahamiyatli bo’lgan so’zlar, yo’l-yoriqlar, asosiy qoidalar, talimotlar aniq korsatilgan. Undagi ilm, madaniyat, manaviyat, marifat haqidagi g’oyalar umumbashariyatga tegishlidir. Ahloq va odob masalasiga alohida etibor berilgan.

Qur’oni Karimning eng muhim xizmati shundaki, unda har inson uchun bevosita ahamiyatli bo’lgan so’zlar, yo’l-yoriqlar, asosiy qoidalar, talimotlar aniq korsatilgan. Undagi ilm, madaniyat, manaviyat, marifat haqidagi g’oyalar umumbashariyatga tegishlidir. Ahloq va odob masalasiga alohida etibor berilgan.

«Qur’on» kishilarni tenglikka, birodarlikka, tinch totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shunga ko’ra, u katta ahloqiy qimmatga ega. «Qur’on» da sahovat, mehmonnavozlik, jasorat, sabr va qanoat, qo’li ochiqlik, bag’rikenglik, muruvvatlilik, keng fellik, tog’rilik, vafodorlik va sodiqlikka katta e’tibor berilgan va yuksak marifat belgisi deb qaraladi. Unda ehson mazmuni keng qamrovda olinadi.

«Qur’on» kishilarni tenglikka, birodarlikka, tinch totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shunga ko’ra, u katta ahloqiy qimmatga ega. «Qur’on» da sahovat, mehmonnavozlik, jasorat, sabr va qanoat, qo’li ochiqlik, bag’rikenglik, muruvvatlilik, keng fellik, tog’rilik, vafodorlik va sodiqlikka katta e’tibor berilgan va yuksak marifat belgisi deb qaraladi. Unda ehson mazmuni keng qamrovda olinadi.

 «Qur’oni Karim»da ehsonga loyiq kishilarga birinchi navbatda ota-onalar kiritiladi va ota-ona haqqi belgilab beriladi. «Al-Isro» surasining oyatlarida ota-onaga yaxshilik Ollox Taologa ibodat qilishdan keyin ikkinchi vazifa sifatida takidlanadi. Ota-ona qanday bolishidan qat’iy nazar, farzand ularga nisbatan hurmat saqlashi, ularning sozlarini qaytarmasligi, ota-ona bolani dunyoga keltirish bilan birga, farzandga talim-tarbiya ham berganligini unutmay, ularning haqqini ado etishga doimo tayyor turishi lozimligi takidlanadi. «Qur’on»da shirinsuxanlik, tog’ri so’z, muomala madaniyatiga rioya qilish qonun-qoidalari keltiriladi, shirinsuxanlik insonning muomala madaniyatiga ega ekanligini korsatadi, obroini orttiradi, hurmatga sazovor qiladi. 

 «Qur’oni Karim»da ehsonga loyiq kishilarga birinchi navbatda ota-onalar kiritiladi va ota-ona haqqi belgilab beriladi. «Al-Isro» surasining oyatlarida ota-onaga yaxshilik Ollox Taologa ibodat qilishdan keyin ikkinchi vazifa sifatida takidlanadi. Ota-ona qanday bolishidan qat’iy nazar, farzand ularga nisbatan hurmat saqlashi, ularning sozlarini qaytarmasligi, ota-ona bolani dunyoga keltirish bilan birga, farzandga talim-tarbiya ham berganligini unutmay, ularning haqqini ado etishga doimo tayyor turishi lozimligi takidlanadi. «Qur’on»da shirinsuxanlik, tog’ri so’z, muomala madaniyatiga rioya qilish qonun-qoidalari keltiriladi, shirinsuxanlik insonning muomala madaniyatiga ega ekanligini korsatadi, obroini orttiradi, hurmatga sazovor qiladi. 

Unda odob-ahloq madaniyati, huquqiy munosabatlar va insonni uluglashga oid muhim korsatmalar mavjud. Jumladan, «Bandalarimga aytingki, ular eng gozal so’zlardan so’zlashsinlar», «Biz odam bolalarini mukarram qildik… ularga halol, pok narsalardan rizqu - roz berdik va ularni ozimiz yaratgan juda kop jonzotlardan afzal - ustun qilib qoydik» deb korsatiladi. Hadislar islomda Quro’ni Karimdan keyin ikkinchi manba hisoblanadi va xalqning turmush tarzidagi barcha qonun- qoidalarini belgilab beradi. Bugun musulmon olamida eng nufuzli manbalar deb tan olingan 6ta ishonchli hadislar toplami (As-sahih is-Sita) mualliflari Markaziy Osiyo xalqlari vakillari bolgan.

Unda odob-ahloq madaniyati, huquqiy munosabatlar va insonni uluglashga oid muhim korsatmalar mavjud. Jumladan, «Bandalarimga aytingki, ular eng gozal so’zlardan so’zlashsinlar», «Biz odam bolalarini mukarram qildik… ularga halol, pok narsalardan rizqu - roz berdik va ularni ozimiz yaratgan juda kop jonzotlardan afzal - ustun qilib qoydik» deb korsatiladi. Hadislar islomda Quro’ni Karimdan keyin ikkinchi manba hisoblanadi va xalqning turmush tarzidagi barcha qonun- qoidalarini belgilab beradi. Bugun musulmon olamida eng nufuzli manbalar deb tan olingan 6ta ishonchli hadislar toplami (As-sahih is-Sita) mualliflari Markaziy Osiyo xalqlari vakillari bolgan.

1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy

2.Imom muslim ibn al-Xajjoj

3.Imom Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy.

4.Imom Ahmad an-Nasoniy.

5.Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy.

6. Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Mojja

Hadislarda insonning inson oldidagi masuliyati «savob», «gunoh» tushunchalari orqali boshqarilishi aytiladi.

• Hadislarda insonning inson oldidagi masuliyati «savob», «gunoh» tushunchalari orqali boshqarilishi aytiladi.

Ota-ona, keksalarga hurmat halollik,Ilmli bo’lish, ishonch,hamkorlik,himmat,dostlik,bardoshlilik,inson parvarlik,xushhulqlilik,ozodalik,pokizalik,tavoze,bilimdonlik,hayo,vazminlik,tejamkorlik,sir saqlash, kamtarlik,xayr-ehson,ayollarni ezozlash, qanoat,saxovat,muloyimlik,rostgoylik,latiflik,iffat,to’g’rilik,dinni ezozlash,shukr,diyonat,vafo,oqibatlilik,qadr, rahm-shavqat,saxiylik,e’tiqod,sadoqat, mehmondostlik

• Aksincha, iymon talablariga zid noahloqiy xususiyatlar qoralanadi va ular «gunoh» sifatida huquqiy qonun bilan qatiy man etiladi. «Gunoh» ishlarga kiradi.