Diologik nutq shakli, unda munosabatlarni ifodalash usullari, unda nutq madaniyatiga e’tibor berish

Savol - javob diologlari

Diolog o`zaro almashinib keluvchi replikalarning ifodasi ekanligini ta`kidlab o`tdik. Replikalar mazmunidan kelib chiqqan holda diologlarning savol-javob, xabar, baxs –munozara xarakteridagi diologlarga bo`linishi mumkin.


So`rash surushtirish diologlari.
Murujaar replikasi savolni, javob replikasi esa qo`yildan savolining javobini ifodalab keladi. Qayta so`rash diologida esa javob replikasi murojaat replikasi mazmunini echiishga xizmat qiluvchi savolni ifodalab keladi. Masalan:

• 
  Sen Abdulla Qodiriyning “Mexrobdan chayon” ramanini o`qidingmi?
  
• 
  Yo`q hali. Roman nima haqida?
  
• 
  Muqaddas dargohda namunaviy kishilar haqida.
  

Intervyu. Xorakteridagi diologlar savol - javob diologlariga misol bo`ladi. Intervyu muxbirning suhbatdoshi bilan ahborot olish maqsadida o`tkazadigan muloqotidir. Intervyu gazeta, radio televidinye uchun mo`jallangan bo`ladi. Intervyu o`tkazishdan oldin suhbat mavzusi bitiladigan savollar tayorlab qo`yiladi.


Xabar diologlari.
Ta`kidlab o`tkanimizdek, kishi fikri yoki maqsadini ikkinchi bir kishiga so`zlar vositasiga yetkazib, o`zaro fikr almashadi, aloqada bo`ladi, kayfiyatni ifoda etadi. Diologik nutq buning yaqqol namunasidir. Fikr almashuv, aloqa bog`lash diologning xabar turiga kiradi.
Xabar diologlarida har bir replika o`zidan oldingisi uchun javob o`zidan keyingisi uchun murojaat replikasi bo`lib xizmat qiladi. Xabar diologlarida murojaat va javob replikalarida biror voqea hodisa, narsa to`g`risida xabar beriladi,tinchlantirish, kechirish ma`nolari ifodalanadi.


Axborot – almashuv diologlari.
Bunday dialoglarda suhbatdoshlar o`zaro axborot almashadilar, o`z hissiyotlarini bayon etadilar, insonlar, voqea – hodisalarga baho beradilar.


Baxs - munozara diologi.
Bunday diologda murojaat replikasi savol yoki xabarni, javob replikasi esa qarama – qarshi nuqtan nazar bayon etilgan e`tirozni ifodalaydi.
Munozara xarakterdagi nutqn polilog shaklida, ya`ni, bir necha kishinng suhbati tarzida bo`lishi mumkin. Unda ishtirokchilarning bahslari o`z ifodasini topadi. Unda ritorik so`roq gaplar, his-hayajon faplar uchraydi.
Diologik nutq nutq uslublarining barchasida uchraydi. Masalan: so`zlashuv uslubida publitsistikada: intervyu, badiiyda: “Farxod va Shirin”dan Farxod va Xusrav munozarasi misol bo`la oladi.

Mustahkamlash (30 daqiqa)

Darsning bu qismida “Mehr oshkora” va “Muruvvat pinhona” guruhlari shartlar asosida o`zaro bellashadi.
1 – topshiriq.
Yozilgan diolog matnlarni o`qib berish. Ular “bog`da”, kinoda “do`stim bilan” “kollejda” mavzularida bo`lishi mumkin.
2 – topshriq.
O`tilgan mavzuni mustahkamlovchi testlar.