"Diplomatiya" so'zi yunoncha "diplom" so’zidan kelib chiqqan qadimgi Hellas yerlarida ular o'zlarining vakolatlarini maxsus tasdiqlash uchun elchilarga ikki qavatli taxtalarga yozilan matnlarni berganlar

[7, 105-107-betlar; 10, 13-58-betlar; 11, 197-201-betlar; 12,
243-254-betlar; 13, 82-118-betlar].
Faqat bir oz yoshroq topilgan arxiv 1906 yilda Xett poytaxti Xattushi xarobalaridagi imperiyalar. Bogazkal arxivi sifatida tanilgan, uning yonida qazilgan Turkiyadagi qishloq nomi bilan miloddan avvalgi 16-13 asrlarni qamrab oladi.
Turli tillarda yozilgan 14000 dan ortiq loy lavhalar orasida ularning aksariyati yozilgan xet tilida. U turli mavzularni qamrab oladi va u bu yerda muhim ahamiyatga ega, chunki boshqa mamlakatlar bilan diplomatik yozishmalarni o'z ichiga oladi.
Diplomatik arxiv deb ataladigan tel-Amarna yozishmalari ancha mashhurdir.
Misr fir'avnlari Amenxotep III va uning vorisi Amenxotep IV, xuddi shunday tanilgan. U 1887 yilda bugungi tel-Al-Amarnada, Akhenatenning sobiq poytaxti.-Axetaton xarobalarida topilgan.
“B. D. Krivokapich Diplomatiya tushunchasi, kelib chiqishi va rivojlanishi 67betlar”
382 ta saqlanib qolgan loy taxtachalardan 350 tasida diplomatik yozishmalar mavjud. Asosan bu Fir'avnga boshqa hukmdorlar va vassallar yozgan xatlar, u ularga yuborgan xatlar emas. Aytgancha, bu mantiqan to'g'ri, chunki uning xatlari qabul qiluvchida, shuning uchun boshqa mamlakatlarda va buning uchun taxminan 3400 yillik notinch tarix asosan yo'q bo'lib ketdi. Biroq, arxivda bir nechta xatlar saqlanib qolgan. Fir'avnning boshqa hukmdorlar va vassallarga (bu xatlar yoki xatlar qoralamalari deb ishoniladi) ular yozilgan bo'lsa-da, ba'zi sabablarga ko'rayuborilmagan. Garchi ko'plab xatlar kelgan bo’lsada boshqa buyuk yaqin Sharq hukmdorlaridan o'sha davrdagi davlatlar (Bobil shohlari, Xett imperiya, Ossuriya va Mitaniya), aksariyati Suriya va Falastin kichik vassal knyazlardan kelgan.
Arxivdan ko'rinib turibdiki, o'sha davrdagi yirik davlatlar hukmdorlari (bir davlat hukmdorlari) o'rtasida daraja, ya'ni shohlar yozishmalari va ularning bir -biriga hurmat bildirishi shuningdek, ularning mavqei va huquqlari juda jonli edi.
Ular bir-birlariga birodarlik muhabbatida va eng yaxshi tilaklarda "akam" deb murojaat qilishdi va xatlarni tan olish bilan boshlashdi. Masalan, Mitaniya qirolining maktubida shunday deyilgan: "Nimturiya, Misr qiroli, men sevadigan va meni sevadigan akam, kuyovim, men. Sizni sevadigan qaynotangiz Shoh Tushratha shunday deydi: "men sog'lomman, siz ham sog'lom bo'lishingiz mumkin!’’» [14,
14-sahifa].
Iqtibosning oxiri haqida gap ketganda matn, bu oddiy emas balki podshohlar o'rtasidagi xushmuomalalik formulalari o’sha davrda ular o'rnatgan qoidalarga o'xshaydi. Xat muallifi sog'lom ekanligi haqida ma'lumot va boshqa tomonga tilaklarini shu tarzda izhor etmoqda.
Vassal knyazlarning Fir'avnga maktublari odatda muallif maqomidagi ierarxik farqni aniq ko'rsatadigan so'zlar bilan boshlanadi va qabul qiluvchi. masalan, Abdi-Xibaning barcha xatlari Quddus so'zlari bilan boshlanadi: "shohga,
xo'jayinimga shunday deydi Abdi-Xiba, xizmatkor uning: yetti marta yetti marta podshohning oyoqlariga yiqildim, xo'jayinim..."Boshqa vassallar ham xuddi shunday yozadilar, masalan, Byblosdan Adda qovurg'asi: "Adda aytadi xo'jayiniga: yer shohi, buyuk shoh Gubla balati shohga kuch bersin, mening janobim! Men yetti marta yetti marta oyog'iga yiqildim mening xo'jayinim, mening quyoshim..."[