Talaffuzidagi kamchiliklar o‘z xarakteriga, ma’lum tovushlar gruppasiga tegishli bo‘lishiga ko‘ra dislaliya quyidagi turlarga ajratiladi:
Sigmatizm
Rotatsizm
Lambdatsizm
Jaranglatish nuqsonlari
Til orqa tovushlaridagi kamchiliklar
Sigmatizm (grekcha «sigma» «s» harfining nomini bildiradi). Bunda sirg‘aluvchi (s, z) va shovqinli (sh, j, ch) tovushlar talaffuzida kamchiliklar kuzatiladi. Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarning boshqa tovushlarga almashtirilishi parasigmatizm deb yuritiladi. Masalan, soat-«toat», jo‘ja-«do‘da», choynak-«toynak». Sigmatizm (grekcha «sigma» «s» harfining nomini bildiradi). Bunda sirg‘aluvchi (s, z) va shovqinli (sh, j, ch) tovushlar talaffuzida kamchiliklar kuzatiladi. Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarning boshqa tovushlarga almashtirilishi parasigmatizm deb yuritiladi. Masalan, soat-«toat», jo‘ja-«do‘da», choynak-«toynak». Sigmatizmning quyidagi turlari mavjud: - Tish aro sigmatizm. Bunda sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarini talaffuz etishda tilning uchi yuqori va pastki tishlarning orasida bo‘ladi.
- Lab-tish sigmatizmi. Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlar f va v tovushlariga o‘xshab talaffuz qilinadi. Bunda nutq a’zolari quyidagi holatda bo‘ladi: pastki lab yuqori tishlarga tomon ko‘tarilib, havo oqimi yo‘lini toraytiradi, tilning uchi esa yoyilib, yuqori milkka tegar-tegmas holatga keladi. Bunday artikulyatsion holatda f va s, v va z tovush elementlariga ega bo‘lgan tovush hosil bo‘lib, natijada noaniq, tushunarsiz, quloqqa yoqimsiz tovush talaffuz etiladi.
- Til oldi sigmatizmi. Sirg‘aluvchi tovushlar quyidagi holatda talaffuz etiladi. Tilning uchi yuqori va pastki tishlarga taqalib turadi va havo oqimining tishlar orasidan o‘tishiga to‘sqinlik qiladi, natijada s,z tovushlari o‘rniga t, d tovushlari eshitiladi. Masalan, soat-toat, zina-dina. Bu nuqsonni parasigmatizm deb atasa ham bo‘ladi, chunki bunda bir tovush ikkinchi tovush bilan almashinadi.
- Shovqinli sigmatizm. Bunda tilning uchi tishlarga tegib turmasdan og‘iz ichiga tortiladi, tilning orqa qismi esa ko‘tariladi, natijada portlash o‘rniga yumshoq sh, j tovushi eshitiladi. Masalan: soat-shoat, zanjir-janjir.
- Yon sigmatizm. Sirg‘aluvchi yoki shovqinli tovushlar ikki xil ohangda talaffuz etiladi: tilning uchi alveolalarga taqalib turadi, tilning qolgan qismi esa qirra bo‘lib og‘iz bo‘shlig‘ida yotadi va bir tomoni bilan orqa jag‘ tishlari tomon ko‘tariladi, havo oqimi tilning yonidan o‘tadi, natijada yoqimsiz tovush paydo bo‘lib, havo oqimi yon tomondan chiqadi. Bu l tovushi talaffuziga o‘xshaydi. Yon sigmatizm bir tomonli yoki ikki tomonli bo‘lishi mumkin.
- Burun sigmatizmi. Nutqning bunday nuqsonida sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlar talaffuzi paytida tilning orqa qismi yumshoq tanglay pastga tushishi natijasida havo oqimi burun orqali chiqadi va x tovushiga o‘xshash, beo‘xshov tovush paydo bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
