Disleksiya reja: Disleksiya ta’rifi

Xavf guruhi

Disleksiyaning birinchi belgilari katta maktabgacha yoshdayoq namoyon bo‘lishi mumkin.

• Og'zaki nutqning turli xil buzilishlari bo'lgan bolalar (xususan, nutqning fonetik-fonematik tomonining buzilishi va nutqning to‘liq rivojlanmaganligi);
• Og'zaki nutqi yetarli darajada shakllanmagan bolaga o'qish va yozishni erta o'rgatish ;
• Bola chapaqay bo'lsa yoki o'ng qo'lni ishlatishga qayta o'rgatilgan bo'lsa;
• Oilada ikki tillilik (Bilingvizm);
• O'qishga psixologik tayyorligi shakllanmagan bola maktabga erta borgan bo'lsa;
• Rivojlanishning dastlabki davridagi bolalarning uzoq muddatli somatik kasalliklari;
• Organik shikastlanish, rivojlaanish kechikishi yoki yozish va o'qish jarayonida ishtirok etuvchi miya po‘stloq osti sohalarining disfunktsiyasi .

O‘qish jarayonlari buzilishi

texnik tomoni
tushunish tomoni

• O'qish tezligi. Disleksiyasi bo'lgan bolalar sekinroq o'qiydilar;
• O'qish usuli. Noproduktiv usullar (harflab, keskin bo'g'in-bo'g'in o'qish);
• To'g'ri o'qish. O'qish paytida ko‘ruv va nutqiy xatolari kuzatiladi;
• Ifodali o'qish. O'qish paytida urg'ularni aniqlay olmaydi, gap oxirida pauza bilan o'qiy olmaydi, matn mazmunini intonatsiya bilan ifodalay olmaydi.

• Ongli o‘qishning buzilishi -
• O‘qilgan matnni qayta hikoya qilishda qiyinchiliklar;
• Juda qisqa takrorlash;
• Qayta hikoyaning yaxlitligi va uyg'unligi buziladi;
• Nutq rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalarda qayta hikoyalash semantik birliklarning tushirib qoldirilishi va matnda yashirin ma'noni noto'g'ri tushunish bilan tavsiflanadi.

Disleksiyaning tasnifi va o‘ziga xos turlari
O‘qish buzilishlari paydo bo`lishiga ko‘ra ikki turga ajratiladi: literal — harflarni o‘zlashtirishdagi qiyinchiliklar yoki qobiliyatsizlikni namoyon bo‘lishi, verbal — so'zlarni o‘qishdagi qiyinchiligi bilan namoyon bo‘ladi.
Fonematik disleksiya — fonematik sistema funksiyasining rivojlanmaganligi bilan bog'liqdir. Fonematik sistema funksiyasining shakllanmaganligini hisobga olib, fonematik disleksiyani ikki shaklga ajratish mumkin.
Semantik disleksiya — texnik jihatdan to‘g‘ri o‘qilgan so‘z, gap, tekst mazmunining tushunishni buzilishi bilan xarakterlanadi. Bunda bola o‘qigan so‘ziga mos rasmni ko‘rsata olmaydi. o‘qigan matn yuzasidan berilgan savollarga javob bera olmaydi.
Agrammatik disleksiya — nutqning grammatik tomoni hamda morfologik va sintaktik umumlashtirishning rivojlanmaganligi oqibatidir.
Mnestik disleksiya — hamma harflarni o‘zlashtirishdagi qiyinchiliklarda namoyon bo'ladi. Mnestik disleksiya tovush va harf o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikning va nutqiy xotiraning buzilishi natijasida kelib chiqadi.
Optik disleksiya — grafik jihatdan o‘xshash harflarni o‘zlashtirishdagi qiyinchiliklar natijasida kelib chiqadi.
Taktil disleksiya — ko‘r bolalarda kuzatiladi. Uning asosida Brayl alifbosidagi harflarni taktil qabul qilish orqali ajratishdagi qiyinchiliklar yotadi.
Optik disleksiya bolalar yozilishi jihatdan o ‘xshash harflarni almashtiradilar. Bolalarda ko‘ruv analiz sintezi va fazoviy tasawurlar buzilgan bo‘ladi. Optik disleksiyada bolalar shakli va yoziiishi bilan o'xshash harflarni (t-p, sh-i, 1-m, ye-v) almashtiradilar.