Dispers sistemalar hám eritpelerdiń túrleri

III Bap. Nátiyjelerdi talqılaw
Jumıstıń maqseti: túrli konsentraciyalı eritpelerdi tayarlawdı o'rginish.
Kerekli reaktiv hám úskeneler: Texno-ximiyalıq tárezi, probirka, shtativ, menzurka, stakan, areometr, asbest tor, distillangan suw, shıyshe tayaqsha, kaliy bixromat, sulfat kislota, mıs sulfat, natriy tiosulfat.
1-tájiriybe. 5 % li kaliy bixromat eritpesin tayarlaw. 50 g 5 % li eritpe tayarlaw ushın kaliy bixromatdan qansha muǵdar kerekligini esaplań. Ol jaǵdayda qansha kólem suw alıw kerek? Texno-ximiyalıq tárezinde (0, 02 g anıqlıq menen ) saat aynasınıń massasın anıqlań. Bunda esaplanǵan muǵdardaǵı kaliy bixromatni tartıp alın. Menzurkada kerekli kólem degi distillangan suwdı o'lchang. Bixromatni stakanchaga soling. Menzurka daǵı suwdı stakanchaga quying. Qospanı duz kristallari tolıq eriguncha aralastırıń hám 50-60 ml li cilindrga, onıń 4/ 5 kólemige shekem quying. Tayarlanǵan eritpediń tıǵızlıǵın areometr menen anıqlań. Tıǵızlıqqa tıykarlanıp eritpe degi bixromatning procent konsentraciyasın tabıń.
2-tájiriybe. Kaliy bixromatning eriwsheńligin anıqlaw. 2 g kaliy bixromatning maydanlanǵan untaqınan tartıp alın hám stakanchaga (50 ml) soling. Oǵan 10 ml distillangan suw quying. Stakanchani asbest to'rga qoyıp, duz tolıq eriguncha qızdırıń. Alınǵan tınıq eritpeni úy temperatusagicha soviting. Eritpe sovitilgandan keyin ne boladı? Baqlanǵan hádiyseni túsintiriń.
3-tájiriybe. Mıs sulfat hám natriy tiosulfat duzlarınıń eritpelerin tayarlaw. 50 ml li stakanchaga 20 ml distillangan suw quying. Stakanchani úlkenlew suwlı stakanga yamasa suwlı kristallizatorga túsiriń hám suw temperaturasın ózgermeytuǵın 20 yamasa 25 0 C ga keltiriń. Tartıp alınǵan mıs sulfat yamasa natriy tiosulfat kristallaridan az-ozdan salıp duz putkinley erip ketemen degenshe shıyshe tayaqsha menen aralastırıń. Stakanchaning tagida azǵantay duz erimey qolguncha, mıs sulfat áskerg hám shayqawdı dawam ettiring. Stakanchani suwdan shıǵarıp, tagidagi duz erip ketemen degenshe qızdırıń. Mıs sulfatning suwıq hám ıssı suwda eriwsheńligi tuwrısında juwmaq shıǵarıń. Ne ushın ıssı eritpe dáslepki temperaturaǵa shekem sovitilganda shókpe túsedi?
Eritpe degi elementtıń berilgen massa úlesli eritpelami tayarlaw
a) Qattı element hám suwdan.
Kristal jaǵdaydaǵı soda Na2 C 03 10 H20 hám suwdan natriy karbonattıń 5% li eritpesinen 200 g tayarlań. Suwsız Na2 C 03 dıń 5% li eritpesinen 200 g tayarlaw ushın Na2 C 0 3 10 H20 dan qansha muǵdarda alıw kerekligini esaplań. Maydanlanǵan sodadan tiyisli muǵdar úlgisin 0, 0 lg anıqlıqta tartıp alıp, stakanga soling. Bul úlgin qansha muǵdardaǵı suwda eritiw kerekligini esaplań. Sol muǵdar suwdı cilindrda ólshep stakanga soling hám tuzni eriting. Tayarlanǵan eritpeni temperaturasın o'lchang jáne onı kestede kórsetilgen temperaturaǵa teń bolmasa, eritpeni isitib yamasa sawıpıp, kórsetilgen dárejege jetkeziń. Eritpeni qurǵaqlay (yamasa sol eritpe menen chayqalgan) biyik cilindrga soling hám areometr menen onıń tıǵızlıǵın o'lchang. Areometmi suw menen juwıp, quriq xolgacha artib laborantga tapsırıń. Eritpeni tayarlanǵan ıdısqa soling. Tabılǵan tıǵızlıq hám kesteden paydalanıp eritpe degi, Na2 C 03 ni massa úlesin (C%) tabıń. Eger kestede tabılǵan tıǵızlıq ma`nisi joq, yamasa odan kishi, yamasa úlken bahalar bolsa, interpolyatsiya usılın qollań. Tabılǵan baharii berilgeni menen salıstırıń. Tayarlanǵan eritpediń molyar hám normal konsentraciyasın esaplań.
b) Konsentrlangan eritpe hám suwdan.
1. Laboratoriyada ámeldegi bolǵan eritpeden 10% li 250 g kislota eritpesitayyorlang. Laboratoriya daǵı sulfat (yamasa xlorid) kislotasın areometr járdeminde tıǵızlıǵın anıqlań. Qosımsha daǵı kesteden anıqlanǵan tıǵızlıqqa sáykes keletuǵın kislota eritpesin massasın tabıń (C%). 250 g 10% li eritpe tayarlaw ushın ámeldegi kislota eritpesinen qansha massa alıwdı esaplań jáne onı kólemge aylantırıń. Kerekli suw kólemin esaplań hám cilindr menen ólshep stakanga soling. Esaplanǵan kislota eritpesi kólemin cilindr menen ólshep stakanga suw áskerg (sulfat kislotanı az-ozdan aralastırıp áskerg) hám jaqsılap aralastırıń. Eritpeni 6 -kestede kórsetilgen temperaturaǵa shekem sawıpıp biyik cilindrga qoyıng hám areometr menen tıǵızlıǵın o'lchang. Payda bolǵan eritpeni tayarlanǵan ıdısqa soling. Kesteden paydalanıp eritpeni C. % konsentratsyasini tabıń hám orınlanǵan tájiriybeni anıqlıǵın tekseriń. Tayarlanǵan eritpeni molyar hám normal konsentraciyaların esaplań.
Konsentrlangan natriy gidroksid eritpesi hám suwdan 200 ml, tıǵızlıǵı p=l, 050 g/sm3 bolǵan eritpeni tayarlań.
Areometr menen konsentrlangan eritpeni tıǵızlıǵın o'lchang. Kesteden paydalanıp baslanǵısh hám tayarlanatuǵın eritpeler degi natriy gidroksidini massasın (G>/o) tabıń. Tayarlanǵan eritpeni massasın esaplań. Konsentrlangan eritpe hám qosılatuǵın suwdı massaların, hám de kólemlerin esaplań. Cilindr menen esaplanǵan konsentrlangan eritpe hám suwdı kólemlerin ólshep stakanga soling, jaqsılap aralastırıń. Suyıqlıqtı sawıpıp qurǵaqlay biyik cilindrga soling hám areometr menen onı tıǵızlıǵın o'lchang. Keyin eritpeni ıdısqa soling. Anıqlanǵan tıǵızlıq hám berilgen procent (%) ni parqın tabıń. Tayarlanǵan eritpeni molyar hám normal konsentraciyaların esaplań.
a) Hár túrlı massa úlesli eritpelerdi aralastırıń. 5 hám 2% li natriy xlorid eritpelerinen 200 g 8% li eritpe tayarlań. Aralastırıw qaǵıydasınan paydalanıp berilgen eritpelerdi kerekli massaların tabıń. Bul eritpelerdi tıǵızlıǵın ólshep, kerekli kólemlerin esaplań. Eritpelerdi esaplanǵan kólemlerin cilindr menen o'lchang, stakanga salıp jaqsılap aralastırıń. Payda bolǵan eritpeni tıǵızlıǵın areometr menen ólshep, qosımsha daǵı kesteden oǵan uyqas C% ni tabıń. Bul bahanı berilgen baha menen parıqlanishini anıqlań. Tayarlanǵan eritpeni molyar hám normal konsentraciyaların esaplań.
Málim molyar hám normal konsentraciyalı eritpelerdi tayarlaw
a) Qattı element hám suwdan.
BaCl2'2 H20 hám suwdan 200 ml 0, 5 n bariy xlorid (BaCl2) eritpesin tayarlań. Berilgen eritpeni tayarlaw ushın zárúr bolǵan VaS''2 N20 massasın esaplań. Aldınan tárezinde tartılǵan stakanda esaplanǵan massanı 0, 0 lg anıqlıqta tartıp alın. Oiingan úlgin voronka arqalı 250 ml. li ólshew kolbasına soling hám voronkada qalǵan inoddani distirlangan suw menen jaqsılap juwıp kolbaǵa túsiriń. Kolba daǵı elementtı azraq suwda eriting hám kolba ólshew sızıǵıǵa shekem suw soling, kolbanı jasırıp, jaqsılap aralastırıń. Payda bolǵan eritpeni qurǵaqlay biyik cilindrga salıp, areometr menen onı tıǵızlıǵın hám W (%) ni anıqlań. Keyin eritpeni ıdısqa quying. Tayarlanǵan eritpeni molyar hám normal konsentraciyaların esaplań. Eritpeni konsentraciyaların berilgen muǵdar menen parqın anıqlań.
b) Konsentrlangan eritpe hám suwdan paydalanıp eritpe tayarlaw. Laboratoriyada ámeldegi bolǵan kislota eritpesinen 250 ml 1 M xlorid (yamasa sulfat) kislota eritpesin tayarlań. Areometr menen laboratoriya daǵı kislota eritpesin tıǵızlıǵın o'lchang hám W (%) ni tabıń. Berilgen eritpeni tayarlaw ushın zárúr bolǵan kislota massasın hám kólemin esaplań hám cilindrga esaplanǵan kislota kólemin ólshep alın. 250 ml li ólshew kolbasın shama menen yarımıgachi suw soling jáne onı ústine vnmnka arqalı o'lchangan kislota eritpesin (sulfat kislotanı az-ozdan aralastırıp ) quying. voronkadagi kislota yuqini suw menen juwıp kolbaǵa túsiriń, eritpeni aralastırıp, bólme temperaturasıǵa shekem sawıpıń. Kolbanı ólshew sızıǵıǵa shekem suw salıp, probkani jasırıp jaqsılap aralastırıń. Tayarlanǵan eritpeni qurǵaqlay biyik cilindrga salıp, areometr menen onı tıǵızlıǵın o'lchang hám eritpeni tayın ıdısqa salıp qoyıng. Eritpediń C%, molyar hám normal konsentraciyaların esaplań. Esaplanǵan molyar konsentraciyalami berilgen muǵdar menen salıstırıń hám tájiriybeni anıqlıq dárejesin tabıń.

Juwmaq
Bilimlendiriw tarawında mámleket basqarıwı shólkemleri mámleketlik emes tálim mákemelerinde tálim tuwrısındaǵı nızam hújjetlerine ámel etiliwin qadaǵalaw etedi. Mámleketlik emes tálim mákemeleri tálim tuwrısındaǵı nızam hújjetlerin buzǵan táǵdirde, akkridatsiya etken organlar olardıń iskerligin nızam hújjetlerine saykes toqtap qoyıwǵa haqılı. Mámleketlik emes tálim mákemelerine qabıl mámleket oqıw orınları ushın belgilengen tártipte hám múddetlerde ámelge asıriladı.jas óspirim balalardıń áke- analardıńları yamasa nızamlı wákilleri balanıń nızamlı huqıqları hám máplerin qorǵawları shárt hám de olardıń tárbiyası, mektepge shekem, ulıwma orta arnawlı, kásip óner tálimi alıwları ushın juwapkerdirlar1. Temanıń maqseti hám wazıypaları :“Ulıwma hám organikalıq bolmaǵan ximiya”dan laboratoriya jumısları joqarı oqıw orınları studentleri tárepinen ximiya páni boyınsha ótkeriletuǵın dáslepki tájiriybe jumısları esaplanadı. Sol sebepli studentlerdi, áwele ásbap hám reaktivlerden paydalanıw qaǵıydaları hám de tiykarǵı processlerdi anıq orınlaw texnikası menen tanıstırıladı.
Lekciya materialların jetilisken ózlestiriwde laboratoriya shınıǵıwlarınıń áhmiyeti úlken bolıp tabıladı. Bilgenimizdey, studentlerdiń ǵárezsiz tálimin shólkemlestiriw hám jolǵa qoyıwda laboratoriya hám de ámeliy shınıǵıwlar - oqıw shınıǵıwlarınıń eń zárúrli strukturalıq bólimlerinen biri esaplanadı. Laboratoriya shınıǵıwların lekciya menen parallel túrde ótkeriliwi kerek bolıp tabıladı, sondaǵana shınıǵıwlar ónimli hám paydalı boladı. Ótilgen tema maydanınan tájiriybe ótkerilip, ol jaǵdayda aytılǵan pikirlerdiń tuwrılıǵına ámelde ısengeninen keyin ǵana student lekciya materialın puqta iyeleydi. Ullı ximik alım D. I. Mendeleyev ximiyadan ótkeriletuǵın tájiriybeler haqqında tómendegi pikirlerdi aytqan : ―Bul pánni úyreniw degi sheberlik, tábiyaatqa soraw menen murojat qılıw jáne onıń juwabın laboratoriya tájiriybeleri hám kitaplar daǵı teoriyalıq túsinikler sherikliginde esita alıw kórkem óneridir‖. Laboratoriya shınıǵıwlarında ximiyalıq tájiriybelerdiOrınlaw, ximiya pánin tabıslı úyreniwdiń eń zárúrli shártlerinen biri bolıp tabıladı. Áne sol maqset jolında ximiyalıq nizamlıqlardı tereń úyreniw eń zárúrli ápiwayı hám quramalı elementlardıń ózgeshelikleri menen ximiyalıq tájiriybeler jardeminde tanısıw arqalı studentler sanasında teoriyalıq oqıw materialların bekkemlew wazıypasın qóyadı.
Barlıq eritpeler erigen element hám erituwshiden shólkemlesken boladı, bunday ortalıqqa elementlar molekula yamasa ionlar jaǵdayında bir tegis tarqaladı. eritpeler quramınıń turaqlımasligi olardıń mehanik qospalarǵa jaqınlastıradı, biraq óziniń bir jınslılıǵı menen olardan parıq etedi. Túrli elementlardıń bir erituvchining ózinde eriwsheńligi túrlishe boladı. 100 g erituvchida neshe gramm áyne elementtan eriwi eriwsheńlik dep ataladı. Kópshilik qattı elementlardıń eriwsheńligi temperatura eliriwi menen artadı. Birpara elementlardıń (mısalı, Ca (OH) 2) eriwsheńligi temperatura eliriwi menen azayadı. Barlıq elementlar suwda eriwsheńligine qaray úsh gruppaǵa bólinedi:Jaqsı eriwsheń, bir az eriwsheń hám ámelde erimeytuǵın moddlar bolıp tabıladı. Derlik erimeytuǵın elementlar, kóbinese erimeytuǵın elementlar dep, ataladı. Biraq sonı belgilengenler etip ótiw kerek, ulıwma erimeytuǵın element joq. Eger suwǵa shıyshe tayaqsha yamasa altın, yamasa bolmasa gúmisten jasalǵan tayaqsha batırıp qóyılsa, bólekan eriydi.
Gúmis yamasa altındıń suwdaǵı eritpesi mikroblardı óltiredi. Shıyshe, gúmis hám altın suwda derlik erimeytuǵın elementlarǵa (qattı elementlarǵa ) mısal bóle aladı. Bular gápine kerosin, ósimlik moyi (suyıq elementlar ) inert gazlar (gaz elementlar ) da kiredi. Suwda az eriytuǵın elementlarǵa gips, qorǵasın sulfat (qattı element ), dietil efir, benzol (suyıq element ) metan, azot, kislorod (gaz element ) mısal boladı. Kópshilik elementlar suwda bir muncha yaxhi eriydi. Bunday elementlarǵa qumsheker, mıs kuporosin, o'yuvchi natriy, (qattı elementlar ), spirt, aseton (suyıq elementlar ), vodorod xlorid, ammiak (gaz elementlar ) ayqın mısal bolıp tabıladı.
Eritpe yamasa erituwshiniń málim kóleminde erigen elementtıń muǵdarı eritpediń konsentraciyası dep ataladı, yamasa eritpediń qandayda bir kólem yamasa massa birliginde erigen element muǵdarın kórsetiwshi shama eritpediń konsentraciyası dep ataladı hám C - hárıbi menen belgilenedi. Eritpede erigen element konsentraciyası joqarı bolǵanda konsentrlangan, kem bolǵanda suyultirilgan eritpe dep júritiledi.