Диссертация илмий раҳбар ЧориевТаваккал Равшанович, филология фанлари номзоди, профессор Қарши- 2022

(киби), гўё, мисоликаби сўзлар қўлланилган бўлиб, улар аввал кўриб 
ўтганимиз аффикс воситаларга синоним бўлиб келади. Ўша ўхшатиш 
воситалари ифодаланган ўхшатишнинг семантик маъно оттенкасини ўзида 
акс эттиради: “айн янглиғдурузоринг”,“Сувдин айрилғон балиғ янглиғ кўнгул 
тобокидур”, “яланг гадой киби офтобрўда исиндим”, “гул киби сўлуб 
жисми” гул киби сўлуб жисми”, “Ҳулла ичра баданингким кўрунур, Гўё 
гулбарг аро насриндур”, “Бу ғусса бирла ичим қон бўлуб нечукки 
қадаҳ,Кўзумга ҳар нафас ашк эврулуб мисоли ҳубоб”.
73
Мукаррамов М. Ўзбек тилида ўхшатиш. –Т.: Фан, 1976.
74
Шайх Аҳмад Тарозий. Фунун ул-балоға. –Т.: Адабиёт ва санъат‚ 1992.

---

75 
Хулоса қилиб айтганда, ёрдамчи сўзларнинг ўхшатиш воситаси 
сифатида қўлланилиши А.Навоий бадиий асарларида нисбатан кўпчиликни 
ташкил қилади. Киби ва янглиғ воситалари тимсолдан кейинги,(“Хатинг 
ғамидин ушалған қалам киби баданим, Ичинда нол киби ҳар тараф заиф 
сўнгак”. [НН, 302], Оҳ ўтидин бори қутқарди буким ашким аро, Су кишиси 
янглиғ ўз мардумларин ёшурди кўз.[ФК, 155]мисоли гўё воситаси тимсолдан 
олдинги ўринда жойлашади. (“Сариғ узору қуруқ жисмима фироқ ели Етиб 
сомонни совурған мисоли қўзғолдим”. [НН, 57] “Мушкин хатинг ул юз кеби 
гулгун варақ ичра, Тун анбари гўёки сочилди шафақ ичра”. [НШ, 391] 
Киби ва мисли ёрдамчи сўзлари ўхшатиш муносабатини ифодалаганда 
тимсолнинг ўрни бўртириброқ кўринади ва тимсолга алоҳида урғу бериш 
имконияти вужудга келади. 
Лаълини кавсар майиға гарчи ташбиҳ айладинг, 
Эй Навоий, бордурур бу майда ўзга чошни.[НШ, 321] 
Ушбу байтда ташбиҳ айламоқ қўшма феъли ўхшатиш воситаси бўлиб 
келган бўлиб асос – ёрнинг лабини кавсар майига қиёсламоқда.
А.Навоий бадиий асарларида ҳам морфологикк, ҳам лексик воситалар 
билан қўлланилганда ҳосил бўладиган ўхшатишлар бор. Тимсолга қўшимча 
қўшиш ва ундан сўнг лексик бирликни келтириш ёрдамида ўхшатиш 
муносабатини ифодаловчи воситалар орасидаги энг кўп кўп қўлланиладиган 
–га ўхшамоқ воситасидир.
-га ўхшамоқ воситаси билан ҳосил бўлганда ўхшатишларда бир предмет 
иккинчи предметга айнан ўхшатилади. 
Қадингға сарви раъно ўхшағай, лек ул замонким сарв 
Хиромон бўлғаю гул бергай, ул гулдин самар бўлғай.[ББ, 564] 
 
Кўзунгга ўхшағай наргис, агар қиймоч ўлуб оқи, 
Мудаввар асфари ичра қаролиғдин асар бўлғай. [ББ, 564] 

---

76 
Хатингға қадр шоми ўхшағай бу шарт бирлаким, 
Тажалло нуридин ул шом аросинда саҳар бўлғай. [ББ, 564] 
Сарви раъно ёрнинг қаддига, наргиз кўзга, қадр шоми хатга 
ўхшатилганда предметнинг енг характерли томони ўхшатилмоқда. 
“Ўхшатур кўкни тутунга”, “Гулни ўхшатқан учун ёримға”, “Юзу қаддиға 
ҳуру тўби ўхшар”, “Зулфиға қадру барот ўхшар” каби ҳолларда ҳам шуни 
кўрамиз. -га ўхшайди воситаси қўлланилганда “ўхшайди” феълидаги 
предикативлик кучли бўлгани учун услубий жиҳатдан белгига ўрин 
қолмайди. Лекин баъзан семантик жиҳатдан белгига ишоралар берилади.
-га монанд воситаси А.Навоий бадиий асарларида ўхшатиш ифодалайди. 
Маълумки, ушбу мисралардаги ўхшатишлардаги –га монанд воситасининг 
диалектал ва услубий инверсион вариантини кўрамиз. Бу ўринда Хоразм 
шевасига хос “-га” нинг “-ға”,“-а”тарзида ишлатилиши юзага чиққан.
Гулдин олман кўзу ислармен ани невчунким, 
Ранг ила бўйи менинг ёрима монанд ўлмиш. [НШ, 321] 
Ҳар туки сойи бошимнинг бир ўқи пайконидур, 
Ғам туни монанд бўлди чарху ахтар бошима. [НШ, 411] 
Эй латофат касбида ҳуснунгға ҳожатманд гул, 
Юз гулистон ичра йўқ ҳуснунгға бир монанд гул. [НШ, 267]