Djurabayeva Z. A. Ona tili

-ira: 
yaltiramoq, 
yiltiramoq, 
qaltiramoq; -i: boyi, tinchi, changi.       
IV.  Ravish  yasovchi  qo‘shimchalar:  -cha:  yashirincha,  o‘zicha,  eskicha;  -
chasiga:  ochiqchasiga,  harbiychasiga,  chalqanchasiga;  -larcha:  yigitlarcha, 
qahramonlarcha,  polvonlarcha;  -lab:  oylab,  haftalab,  yillab;  -dek,  -day:  guldek, 
otdek,  lochiday;  -ona:  do‘stona,  mardona,  kamtarona;  -an:  qalban,  ruhan, 
qisman;  -lay (in): butunlay, tiriklayin, yashirin va hokazo.  
So‘z yasalishida so‘zlarni bir-biriga qo‘shib so‘z yasash usuli keng tarqalgan. 
Tilimizda ot so‘z turkumiga oid qo‘shma so‘zlarning quyidagi qoliplari uchraydi. 
1. Ot+ot: qalampirmunchoq, oshpichoq, oshqozon, chumchuqko‘z, g‘ozpanja, 
qo‘ziqorin, oshqovoq, gulsafsar, ko‘zoynak, asalari kabi.  
2.  Sifat+ot:  oqqush,  oqsoq,  qorayaloq,  qizilmiya,  olachipor,  olako‘z, 
Kattaqo‘rg‘on,  Yangiyer va hokazo.  
3.  Son+ot:  sakkizoyoq,  uchburchak,  to‘rtburchak,  qirqbo‘g‘im,  mingoyoq, 
Uchko‘prik, o‘nboshi, beshyuzboshi singari. 
4.  Ot+sifatdosh  yoki  harakat  nomi:  o‘rinbosar,  dunyoqarash,  kungaboqar, 
otboqar kabi. 
 5. Fe’l+fe’l: iskabtopar, izlabtopar, olibsotar singari.   
6. Son+fe’l shakli: beshotar, o‘zibo‘larchilik, o‘zibarmonlik va hokazo. 
Qo‘shma sifatlar quyidagi usullar yordamida hosil qilinadi:  
1. Sifat+sifat: olachipor, xomsemiz, qorasovuq.  
2. Ot+ot: havo rang, jigar rang, bodomqovoq.  
3. Ravish+ot: kamqon, kamchiqim, kamgap, hozirjavob. 
4. Ravish+fe’lning sifatdosh shakli: kechpishar, ertapishar, tezoqar.    
5. Ot+aro: xalqaro, guruhlararo, maktablararo.  
Qo‘shma  fe’llarning  ot+fe’l:  imzo  qo‘ymoq,  javob  bermoq,  sakkiz  bo‘lmoq, 
taq  etmoq,  g‘ayrat  qilmoq,  fikr  qilmoq;  fe’l+fe’l:  olib  bermoq,  qaytarib  olmoq, 
borib kelmoq ko‘rinishidagi holatlari uchraydi. 
 Ravishlar  har  so‘zi  bilan  o‘rin,  payt  ma’nosini  bildiruvchi  so‘zlarning 
qo‘shilishi  natijasida  yasaladi:  har  lahza,  har  gal,  har  zamon.  Shuningdek,  bir 
so‘zi bilan o‘rin, joy, miqdor bidiruvchi so‘zlarning qo‘shilishi natijasida ham hosil 
qilinadi: bir mahal, bir zamon, bir yo‘la.  
Birma-bir,  dam-badam,  to‘g‘ridan-to‘g‘ri,  yuzma-yuz,  qo‘lma-qo‘l,  uchma-
uch  ko‘rinishidagi  ot,  son  so‘z  turkumiga  oid  so‘zlar  o‘rtasiga  -ma,  ba- 
qo‘shimchlarini qo‘shish orqali ham qo‘shma ravishlar yasaladi.     

---

Bulardan tashqari, so‘z yasashning  fonetik usuli ham mavjud. Bu usulda so‘z 
tarkibidagi    ba’zi    tovushlar  o‘zgarishi  va  urg‘uning  o‘rni  ko‘chishi    natijasida  
tug‘iladigan yangi ma’nodagi so‘zlar hosil qilinadi: ko‘r – ko‘z, bo‘r – bo‘z, buva – 
buvi, oq – oppoq  va hokazo. 
Semantik usul bilan so‘z yasashda tilning lug‘at fondida mavjud bo‘lgan so‘z 
(so‘z  formasi)ning  ma’nosi  o‘zgarishi  natijasida  yangi  so‘z(ma’no)  hosil  bo‘ladi. 
Bu  usul    ba’zi  adabiyotlarda  leksik-semantik  usul  deb  ham  yuritiladi.  Masalan, 
quloq, burun, tish,  ko‘z, etak, bel, nur kabi so‘zlarni bunga  misol  qilib  olishimiz 
mumkin.  Solishtiring:  quyosh  nuri  –  ezgulik  nuri,  beli  og‘rimoq  –  tog‘ning  beli 
kabi.  
Shuningdek, ot so‘z turkumida abbreviatura (so‘zlarni qisqartirib so‘z yasash) 
usuli  ham  uchraydi:  O‘zMU  –  O‘zbekiston  milliy  universiteti,  DAN  –  Davlat 
avtomobil nazorati, MCHJ – mas’uliyati cheklangan jamiyat va hokazo.