Doimiy va o‘zgaruvchan ko‘prikli sxemalar asosida r, L, c parametrlarni o‘lchash

AMALIY ISH №1

DOIMIY VA O‘ZGARUVCHAN KO‘PRIKLI SXEMALAR ASOSIDA R, L, C PARAMETRLARNI O‘LCHASH.
i


X_L X_c
1 rasm. Aktiv, induktiv va sig‗im qarshilikli o‗zgaruvchan tok zanjiri
1-rasmda tasvirlangan R aktiv qarshilik, L induktiv qarshilik va X_c sig`im qarshilikdan iborat bo‗lgan o‗zgaruvchan tok zanjirini o‗rganaylik. Zanjirga berilgan kuchlanish aktiv, induktiv va sig`im qarshiliklardagi kuchlanishlar tushuvining yig`indisidan iborat bo‗ladi.

U=U^A+U^L+U^C

Aktiv qarshilikda kuchlanish tushuvi

U^{A =} IR^a

Induktiv qarshilikdagi kuchlanish tushuvi

U_L=I L

Sig`im qarshilikda kuchlanish tushuvi

1

U^C=I _C

Ushbu kuchlanishlar uchun vektor diagramma quramiz. (2- rasm)

U

A

U
U U

U _I

0 _B

^U 2- rasm. Vektor diagrammasi

1 tokni gorizontal chiziq tarzida joylashtirib va tok yonalishida kuchlanishning aktiv tashkil etuvchi U_A ni qo‗yamiz. Bu kuchlanish fazasi jixatidan tok bilan mos keladi.

Kuchlanishning induktiv tashkil etuvchisi U_L ni faza jihatidan tokdan 90 ⁰ oldinda bo‗ladigan, kuchlanishning sig`im tashkil etuvchisi U_C ni tokdan faza jihatidan 90 ⁰ orqada qoladigan qilib quramiz.

OAB to‘g`ri burchakli aktiv, induktiv va sig`im qarshiliklarga ega bo‘lgan, ketma ket ulangan zanjir uchun kuchlanishlar uchburchagi deb ataladi.

AB kateti U_L induktiv va U_C sig`m kuchlanishlarining pasayishlari ayrimasini aks ettiradi. U_A, U_L, U_C vektorlarning geometrik yig‗indisi, zanjirga berilgan U kuchlanish vektorini hosil qiladi. U_X vektor U kuchlanishning reaktiv tashkil etuvchisi.

OAB kuchlanishlar uchburchagidan Pifagor teoremasiga muvofiq

U=

bo‗ladi.

Aktiv, induktiv va sig‗im qarshilikli o‗zgaruvchan tok zanjirining umumiy qarshiligiuni topamiz. Buning uchun yuqoridagi ifodaga U_a, U_L va U_C kuchlanishlarning qiymatlarini qo‗yib yozamiz.

U=1
Bundan :

I= = ^U

2

Bu ifoda o‗zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonunini ifodalaydi. Bunda Z- zanjirning to‗la qarshiligi.

Z= 
Ifodaga asoslanib qarshiliklar uchburchagini quramiz. (3- rasm)

Qarshiliklar uchburchagi katetlardan biri R- aktiv qarshilikdan, ikkinchisi reaktiv

qarshilik

L  ¹

С

dan iborat.

X=

L ¹

c

R

3 – rasm. Qarshiliklar uchburchagi

Tok bilan kuchlanish orasidagi fazalar siljishi burchagini topish uchun qarshiliklar ushburchagi (3-rasm) dan foydalanish mumkin.

cos  ^R ;

Z

sin   ^X ;

Z

tg  ^X

R

L  ¹

_ С

R

Mazkur formulalardan o‗zgaruvchan tok zanjirlarini hisoblashda foyalaniladi.

Masala. Aktiv qarshiligi R= 10 Om va induktiv qarshiligi X_L=15,7 Om bo‗lgan g`altak chastotasi f=50 Gts bo‗lgan o‗zgaruvchan tok manbaiga ulangan.

G`altakdan o‗tadigan tok 5 A bo‗lsa, quydagilar aniqlansin.

1. 
   zanjirning to‗la qarshiligi;
   
2. 
   g`altak elementlaridagi kuchlanish;
   
3. 
   g`altakdagi kuchlanish tushuvi;
   
4. 
   g`altakning induktivligi;
   
5. 
   tok va kuchlanish orasidagi fazalar siljish burchagi. Yechish:
   

1.