Доклады Лекции Справочники Методички Ii-qism Toshkent-2010 Название Ii-qism Toshkent-2010 страница 1/8

Xoll effekti

1880 yilda E. Xoll tomonidan aniqlangan bu effektning moxiyati quyidagidan iborat. Metal yoki yarim o`tkazgichdan yasalgan

plastinkani (5-rasm) magnit maydonga shunday joylashtiraylikki, bunda magnit maydonning yonalishi OZ o`qiga,

plastinkadan o`tayotgan tokning yonalishi esa OY o`qiga mos bo`lsin. U holda tok hosil qilayotgan zaryadlarga Lorens kuchi

ta`sir qilib, ularni OX yo`nalishida og`diradi. Agar tok tashuvchilar manfiy zaryadli zarralar bo`lsa, ular j ga teskari yonalishda

harakat qilganliklari uchun plastinkaning o`ng

---

25.03.2021

Ii-qism Toshkent-2010

https://uz.denemetr.com/docs/769/index-87927-1.html

15/17

5 - rasm

qirrasi tomoniga qarab og`adi. Natijada o`ng qirrada ortiqcha manfiy zaryad vujudga keladi. Bu esa o`z navbatida

plastinkaning chap qirasida manfiy zaryad yetishmasligiga, ya`ni unda musbat zaryadning vujudga kelishiga sababchi bo`ladi.

Agar tok tashuvchilar musbat zaryadli zarralar bo`lsa ular elektr tok tashishda qatnashib j yo`nalishi bo`ylab harakat qilishlari

kerak. Bu harakat magnit maydonda sodir bo`layotganligi uchun Lorens kuchi ta`sirida zarralar plastinkaning o`ng qirrasi

tomon og`adi. Natijada plastinkaning o`ng qirrasi musbat, chap qirallari orasida elektr maydon (bu maydon kuchlanganligi E

x

bo`lsin) vujudga keladi. Bu elektr maydonda zaryadga ta`sir etuvchi kuch (qE

x

). Lorens kuchiga teskari yonalgan. Shuning

uchun bu kuchlar miqdoran tenglashganda muvozanat vaziyati vujudga kelib, zaryadlar og`masdan tok tashish vazifasini

bajaraveradi. Muvozanat vaziyatida plastinaning o`ng va chap qirralari orasida vujudga kelgan potensiallar farqi (

x

) ni Xoll

potensiallar farqi deb atash odat tusiga kirgan.

Xoll potensiallar farqini topish uchun induksiyasi B bo`lgan magnit maydonda u tezlik bilan harakat qilayotgan q zaryadga

ta`sir etuvchi Lorens kuchi va q zaryadga kuchlanganligi E

x

 bo`lgan elektr maydoni tomonidan ta`sir etuvchi kuchlar

modullarini tenglashtiramiz, ya`ni

quB=qE

x

bundan E

x

=uB

---

25.03.2021

Ii-qism Toshkent-2010

https://uz.denemetr.com/docs/769/index-87927-1.html

16/17

ekanligini topamiz.

Potensiallar farqi vujudga kelgan plastina qirralari orasidagi masofani d deb belgilasak, 

x

 =E

x

d=uBd (9)

bo`ladi. Bundagi u o`rniga tok zichligi ifodasi (j=qnu) dan topiladigan

 qiymatni qo`yib 

 

munosabatni hosil qilamiz. Bu ifodadagi 

 Xoll doimiysi deb ataladi. Xoll doimiysi plastinka materialiga bog`liq. U

ba`zi moddalar ushun musbat, ba`zilari uchun esa manfiy qiymatga ega bo`ladi.

  1   

2

   

3

   

4

   

5

   

6

   

7

   

8

Обсудить данную работу