Don mahsulotlari uchun takomillastirilgan quritgich

1-rasm. Barabanli quritgich 
 
Issiqlik agentining material hajmi bo'ylab harakatlanishi uchun turli xil traektoriyalarni 
keltirib chiqaradigan turli xil nasadkalarni o'rnatish mumkin (2-rasm. a, b). Nasadka turi material 
xossalariga qarab tanlanadi. Yirik bo‘lakli va yopishib qolishga moyil materiallarni quritish 
uchun ko‘taruvchi kurakchali nasadkalarni qo‘llash maqsadga muvofiq. Mayda, sochiluvchan 
materiallarni quritish uchun esa, taqsimlovchi nasadkalar qo‘llaniladi. Mayin dispers, 
kukunsimon, changiydigan materiallar esa ag‘daruvchi nasadkali qurilmada quritiladi. 
Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini, shuningdek, don ekinlarini quritishning asosiy vazifasi 
quritishning turli usullaridan foydalanib namlik darajasini kerakli miqdorga keltirgan holda, 
donni uzoq muddatli va xavfsiz saqlash mumkin bo'lgan darajaga tushirishdir. 
 
a) Baraban tanasiga joylashtirilgan 
nasadka 
 
b) Issiqlik agentining material hajmi bo'ylab 
harakatlanish traektoriyasi 
2-rasm. Nasadka joylashuvi 
Donni quritish jarayoni nafaqat namlik ko'rsatkichlarining pasayishini nazarda tutish 
bilan birga to'g'ri quritish rejimi donning tabiiy pishishiga yordam beradi, bu esa, o'z navbatida 
uning sifat xususiyatlarini yaxshilaydi. Quritish jarayoni noto'g'ri bo'lsa va don normalarda 

---

ТЕХНОЛОГИЯ
МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2022, №2 (7) 
179 
nazarda tutilgan ruxsat etilgan harorat rejimlaridan ortiqcha qizdirilsa, sifati yomonlashadi. Bu 
uning xususiyatlariga sezilarli ta'sir qiladi. Bu qishloq xo'jaligi ehtiyojlarida (urug'lik 
donalarining unib chiqish energiyasini sezilarli darajada kamaytirish) keyingi foydalanish uchun 
ham, keyingi qayta ishlash uchun ham juda muhimdir. Misol tariqasida, 
bunday xom 
ashyolardan tayyorlangan uning past pishirish xususiyatlarini olishimiz mumkin. Va haddan 
tashqari quritilgan makkajo'xori, u o'zining ozuqaviy qiymatini saqlab qolgan bo'lsada, uning 
unumli urug'lanish xususiyatlarini yo'qotadi. Urug'lik donini quritish uchun normal harorat rejimi 
(bug'doyni maydalash, arpa) 45 ° C dan oshmaydi. Boshqa turdagi donlar uchun harorat biroz 
yuqoriroq bo'lishi mumkin. Qoida tariqasida, don va yog'li o'simliklarni quritish uchun harorat 
chegaralari ham xom ashyoning namligiga bog'liq - namlik darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, 
quritish harorati past bo'lishi kerak. Qishloq xo'jaligi xom ashyosini yuqori sifatli quritish uchun 
maxsus adabiyotlar ma'lumotlaridan foydalanish maqsadga muvofiq, chunki har xil turdagi 
ekinlar quritish uchun har xil harorat oralig'iga ega. 
Umumiy holda, quritish muddati quyidagi ko'rsatkichlarga bog'liq: materialning dastlabki 
namligi, harorat, qatlamdagi tezlik va quritish agentining namligi, qatlam g'ovakligi. Ko'pgina 
tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, ularning dastlabki uchtasi eng katta ta'sirga ega. Ushbu davrlar 
uchun rejim parametrlarining optimal qiymatlarini aniqlash uchun jarayonning davomiyligi 
quritish agentining harorati va tezligi funksiyasi sifatida ifodalangan [
5-7]
. 
n
I
I
II
III
i I







 


(1) 
h
const

bo’lganda 
dw
dw
dt
dt


  


va 
0
ac
d
const

bo’ladi (2) 
bunda 


1
,
,
I
waч
ac
ac
f W
t



bo’lganda 
1
waч
meк
n
W
W
W


(3) 


2
,
II
ac
ac
f t



bo’lganda 
1
2
n
meк
n
W
W
W


(4) 


3
,
III
ac
ac
f t



bo’lganda 
2
n
meк
кon
W
W
W


(5) 
Butun jarayonning davomiyligi alohida davrlar davomiyligi yig'indisiga teng bo'ladi. 
Birinchi davrning davomiyligi harorat, quritish agenti tezligi va boshoq namligiga bog'liq. Donni 
qabul qilish punktlariga kirishda ikkinchisining o'rtacha qiymati va o'zgarish chegaralari I davr 
uchun uning qiymatlari oralig'ida. Boshqa davrlar uchun joriy namlikning oxirgi qiymati keyingi 
davr uchun boshlang'ich qiymatdir. 
Quritish samaradorligi donlarning texnologik, fizik-mexanik va issiqlik fizik xossalariga 
ma’lum darajada bog‘liqdir. Misol uchun sholining texnologik xossalariga namlik va hajmiy 
massasi(zichligi) kiradi. 
Sholini saqlash va qayta ishlash uchun u kritik namlikkacha bo‘lgan qiymatlargacha 
quritiladi. Ayrim don turlari uchun kritik namlik quyidagicha: bug‘doy va arpa uchun – 14,5 
foiz; no‘xat va grechixa uchun – 15 foiz ; sholi uchun – 18 foiz [5-7].
Havoning nisbiy namligi ortishi bilan sholi namlikni o‘ziga yutadi. Har bir don turi uchun 
uning namligi va havoning nisbiy namligi orasida bog‘lanish mavjud bo‘lib, don havoning 

---

ТЕХНОЛОГИЯ
МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2022, №2 (7) 
180 
muvozanatlashgan nisbiy namligiga erishganda, namlikni yutish va chiqarishni to‘xtatadi. 
Jadvalda ayrim don turlarining muvozanatlashgan namliklari keltirilgan.