Do`n`is linzanın` bas fokus aralıg`ı ha`m optikalıq ku`shin anıqlaw

11-jumıs.

Do`n`is linzanın` bas fokus aralıg`ı ha`m optikalıq ku`shin anıqlaw

Kerekli a`sbap ha`m materiallar. 1) Eki ta`repleme do`n`is linza 2) Optikalıq u`stinge ornatılg`an bir ta`repinde tesigi bar qaqpaqlı elektr shırag`ı. 3) tok deregi 4) ekran 5) sızg`ısh.

Teoriyalıq mag`lıwmatlar. Optikalıq a`sbaplarg`a proektsiyalıq apparat, teleskop, durbin, mikroskop, fotoapparat ha`m basqa usı kibi a`sbaplar kiredi. Olardın` tiykarg`ı bo`legi linzalar esaplanadı.

Eki sferalıq bet penen shegaralang`an mo`ldir dene linza dep ju`ritiledi. Linzalar shiysheden jasaladı. Eki do`n`is sferalıq bet penen shegaralang`an linza a`dette eki ta`repleme do`n`is linza, eki oyıs sferalıq bet penen shegaralang`an linza bolsa eki ta`repleme oyıs linza dep ataladı. Bulardan tısqarı tegis-do`n`is, tegis-oyıs, do`n`is-oyıs formalardag`ı linzalar da bar. Do`n`is linzalardın` ha`mmesinde orta bo`limi qaptalına qarag`anda juwan bolsa, oyıs linzalarda bunıs kerisi ushıraydı.

Bizge eki ta`repleme do`n`is linza berilgen bolsın, bul linzanın` shegaralang`an sferalıq betinin` iymeklik radiusların R₁ ha`m R<sub>2</sub> ge ten` dep alayıq. (1-su`wret).

Linzanın` orta bo`liminin` qa`lın`lıg`ı L=AB betinin` iymeklik radiusların R<sub>1</sub> ha`m R₂ ge qarg`anda ju`da` kishi bolsa, bunday linza juqa linza dep ataladı. (Biz bunnan bılay linza degenimizde tek juqa linzanı na`zerde tutamız). Linzanın` sferalıq betleri orayları 0<sub>1</sub> ha`m 0₂ha`mde linzanın` optikalıq orayı 0 arqalı o`tken tuwrı sızıq linzanın` bas fokus optikalıq ko`sheri dep ataladı. Linzanın` optikalıq orayı arqalı o`tiwshi ha`r qanday basqa tuwrı sızıq ja`rdemshi optikalıq ko`sher dep ju`ritiledi (1-su`wret).

1-su`wret. Eki ta`repleme do`n`is linzanın` bas optikalıq ko`sheri.

Eki ta`repleme do`n`is linzag`a bas optikalıq ko`sherge parllel nurlar jolı tu`sse, linzadan sınıp o`tip bas optikalıq ko`sherdin` qandayda bir tochkasında kesilisedi. Bul tochka linzanın` bas fokusı delinedi ha`m F ha`ribi menen belgilenedi. Linzanın` optikalıq orayınan bas fokusına shekem bolg`an OF aralıq linzanın` bas fokus aralıg`ı dep ataladı (2-su`wret).

Eki ta`repleme do`n`is linzalardı jıynawshı linzalar, eki ta`repleme oyıs linzalrdı bolsa shashıratıwshı linzalar depte ataymız.

2-su`wret. Eki ta`repleme do`nis linzanın` fokusı.

Fokusları ha`moptikalıqorayı berilgenjıynawshı linzaja`rdemindepaydaetiletug`ınko`rinislerdijasawushınnurlardın` u`shtu`rinin` qa`siyetlerinenpaydalanamız.

1. 
   Linzanın` bas optikalıq ko`sherine parallel bolg`an nurlar linzada sıng`annan keyin usı linzanın` fokusınan o`tedi.
   
2. 
   Linzag`a onın` bas fokusı arqalı tu`siwshi nurlar linzadan sıng`annan keyin bas optikalıq ko`sherge parallel ra`wishte ketedi.
   
3. 
   Linzanın` optikalıq orayınan o`tiwshi nurlar o`z jolın o`zgerttirmeydi.
   

Linzadan o`tiwshi nurlardın` joqarıda keltirilgen qa`siyetlerinen paydalanıp, buyımlardın` linzadg`ı ko`rinisin geometryalıq usıl menen jasaw mu`mkin. Mısalı, AV buyım (jaqtılıq deregi) nın` jıynawshı linzadag`ı ko`rinisi A¹V¹ haqıyqıy ha`m to`n`kerilgen boladı (3-su`wret).

3-su`wret. Jıynawshı linzada su`wret jasaw.

Buyımnan linzanın` optikalıq orayına shekemgi aralıq AO=d, linzadan bas fokusqa shekemgi aralıq F, linzadan ko`riniske shekemgi bolg`an aralıq OA=f dep belgilesek, ol jag`dayda olar o`z-ara to`mendegishe baylanısqan boladı:

bunnan (1)