Döwür, Seljuk medreseleri

---

*)
Döwür, Seljuk medreseleri.
Anadolydaky medreseler Seljuklar döwründe we prinsipleriň döwri Abstrakt: Bu gözleg,
taryhy we geografiki şertlerde Seljuk türkleriniň Eýranda, Yrakda, Siriýada, Türkiýede,
Ermenistanda, Azerbaýjanda we Palestina ýurtlarynda haýsy döwlet gurandygyny görkezmek
üçin niýetlenendir. başdan geçiren kynçylyklary we “bilimi döwlet işi hasaplamak” arkaly nädip
ýeňip geçmäge synanyşandyklary. Seljuklar Taňrynyň razylygyny gazanmak we bu pelsepäniň
ýörelgelerine düşünmek maksady bilen bir filosofiýa eýerdiler.
Açar sözler: Seljuk imperiýasy, Anadoly Seljuklar, Anadoly şazadalary
Abstrakt: Bu gözleg, Seljuk türkleriniň haýsy taryhy we geografiki şertlerde Eýranda, Siriýada,
Türkiýede, Ermenistanda, Azerbaýjanda, Palestinde döwlet gurandygyny, haýsy jemgyýetçilik-
syýasy kynçylyklara duçar bolandygyny we bu kynçylyklary ilkinji gezek çözmäge synanyşandygyny
düşündirmegi maksat edinýär "Bilimi döwlet işine öwürmek" bilen Taryhymyzdaky wagt. Seljuklar
bu pelsepäniň durmuşa geçirilmegine gönükdirilen bilim syýasatyny alyp, Allanyň razylygyny
gazanmaga gönükdirilen pelsepe alyp bardylar. Bu etapda iň adaty çäreler, 12 medeni merkezde
döreden medreselerdir. Bu medreselerde 4 mezhebe degişli intellektuallar tälim alarlar, bu
intellektuallar hem ynançlaryň hapalanmagyny arassalar, Seljuk döwleti üçin zerur administratiw
işgärleri taýýarlar we döwletiň sosial we medeni esaslaryny güýçlendirer, esasanam dörän dawa-
jenjeliň öňüni alar. Seljuk döwletine garşy hyýanatçylyk. Şeýlelik bilen, seljuklar şol topraklary
saklamagy dowam etdirerler. Seljuk medreseleri, Seljuklaryň döwlet pelsepeleriniň durmuşa
geçirilmegine hyzmat edýän syýasy guramalardyr. Mugallymy we okuwçysy pars dili, okuw dili
arap dili, maliýe ýagdaýy döwletden we dolandyryş fondlar tarapyndan dolandyrylýar, bu
guramalary esaslandyryjylar türkler, watany Eýran. Medreseler Seljuk türk siwilizasiýasyna mahsus edaralardyr.
Ataturk uniwersitetiniň Sosial ylymlar instituty Journalurnaly 2018-nji ýylyň sentýabr 22 (3): 1457-1465
Bu işde iň adaty tagallalary, ilki on iki medeni merkezde esaslandyran medreselerdi. Bu
medreselerde okadyljak dört sag mezhebine degişli intellektuallar ykdysady hapalanmak
meselesini çözerdi, Seljuk döwletine zerur dolandyryş işgärlerini taýýarlardy we Parslaryň Seljuk
döwletine garşy döreden bidüzgünçilikleriniň öňüni alyp, Seljuk ştatynyň jemgyýetçilik we
medeni esaslaryny güýçlendirerdi. . Şeýlelik bilen, Seljuklar saklardylar
Seljuk medreseleri, döwlet işi hökmünde bilimiň başlamagy we syýasy maksatly mekdepleriň
döredilmegi we işlemegi bilen baglanyşykly dünýä biliminiň taryhynyň ilkinji mysallarydyr.
*) Mugallym Agza, Atatürk uniwersiteti K. Karabekir Bilim ylymlary bölüminiň bilim fakulteti
**) Gaziantep uniwersitetiniň Bilim fakulteti, Bilim ylymlary bölümi, pensiýa çykan akademik
agzasy.
ABŞ-nyň okuw meýilnamasy we görkezmesi (e.mail: [e-mail])
Bu gözleg awtoryň doktorlyk dissertasiýasyndan taýýarlandy.
Selami SONMEZ (**)
Hikmet Y. ÇELKAN (***)
Anadolydaky Seljuklar we Şazadalar Medreseleri (*)
Machine Translated by Google

---

Dolandyrmak islesek, ýolbeletimiz ylym bolmaly, ylymlaryň biri taryh bolmaly.
-Eger okan bolsaňyz, bu ýagdaýda bolmazdyňyz!
Taryh ylymdyr. Ylym üç esasy wezipäni ýerine ýetirýär. Bular;
-Nok, okamok.
Häzirki günümize düşünmek islesek, geljegimizi we töweregimizdäki wakalary çaklaň.
I. Giriş
-Taryhy okadyňyzmy?
c-Dolandyryş.
Jon Lokkiň pelsepesinde taryh “tabula rasa” (boş tabak) doldurýan tejribe ýygyndysydyr.
Taryhy bolmadyk adamyň aňy "gadagan rasa". Tabula rasa ýaşamagyň gününi, bilim
mehanizmini, geljegi çaklamagyň mümkinçiligini aňladýar. Şol sebäpli bar bolan iň
gymmat haryt. Tejribäniň bahasy ýok. Onuň bahasy eýesi tarapyndan kesgitlenýär. Tejribe
Aňymyzda geçmişiň yzlaryna düşünje, hyýal, ideýa, neýrogramma we köplenç tejribe
diýilýär. Tejribe, durmuşda ýüze çykýan kynçylyklary ýeňip geçmek üçin ulanýan iň
möhüm ýaragymyzdyr. Dünýä bu enjamy bolmadyk adamlary, toparlary we halklary
zyňýar we zyňýar. Bu gün; Sumerler, Assiriýalylar, Wawilonlylar, Hititler indi ýok. Muny
tejribe enjamlaryny bar bolmak üçin ýeterlik derejede ulanmaýandyklary bilen
düşündireris. 1071-nji ýylda Manzikert söweşinden soň, Alp Arslan Gazi bilen Wizantiýa
imperatory Konstantiniň arasynda aşakdaky gepleşik bolup geçýär. Alp Arslan Gazi;
Taryh diňe geçmişi bilmekdir. Onuň aýratyn ady “tejribe”. Tejribäniň çeşmesi geçdi.
Geçmiş düýniň geljegi, geljegi ertiriň geçmişi. Aslynda geçmiş bilen geljegiň arasynda
tapawut ýok. Sebäbi gelejek geçmişiň dowamydyr. Düýn-şu gün we ertir wagt diýilýän
prosesiň aňynda hyýallar. Olar bir zat.
b-Kömek
a-düşünmek
1458
ATASOBED
Selami SONMEZ
Hikmet Y. ÇELKAN
2018 22 (3): 1457-1465
sebitlerinde barlygy barada. Seljuk medreseleri Seljuk döwlet pelsepesiniň durmuşa
geçirilmegine hyzmat edýän syýasy guramalardy. Gurluşykçylar türkler we watany Eýran
bolup, mugallymlary we okuwçylary pars dili, dili arap dili, maliýe Seljuk döwletinden we
dolandyryş esaslar arkaly amala aşyrylýar. Seljuk medreseleri, bilimiň döwlet işi hasaplanýandygy
we mekdepleriň döredilendigi we syýasy ugurda hereket edýändigi sebäpli dünýä bilim
taryhynda ilkinji mysallar boldy.
Alnan makala: 06.08.2018
Açar sözler: Seljuk döwleti (imperiýa), Anadoly Seljuks, Anadolydaky häkimlik döwri,
Makalany kabul etmegiň senesi: 27.09.2018
Seljuk medreseleri
Machine Translated by Google

---

Taryhyň ähmiýetini azajyk bellänimizden soň, filosofiýanyň ornuny we ähmiýetini gysgaça
belläp, Seljuk döwletiniň Bilim pelsepesi, maksatlary we syýasaty barada aýdýan zatlarymyza
geçeliň.
a-) Täze musulman boldy,
Elbetde, “bilim pelsepesi jemgyýetiň ýaşaýyş durmuşyna laýyklykda emele gelen bilim we okuw
ulgamlaryna esaslanýar.” (Tozan. 1977: 36). Emma bular adaty şertlerde duş gelýän hakykatlar.
Sebäbi;
Dünýäde hiç bir akylly adam taryhyň gymmatyny äsgermezlik etdi. Bu düzgüniň iň adaty
mysallaryndan biri, "Şu günki bilim meseleleriniň çözgütleri geçmişde bir ýerde gizlenip bilner"
diýýän Şekspir. Taryhyň häzirki adamlar üçin nähili möhümdigini nädip beýan edip bileris?
Bilim pelsepesi, Bilim ylymlarynyň arasynda iň abstrakt we subýektiw maglumatlar bilen
baglanyşykly dersdir. Brauner vce Börnsiň pikiriçe, bu “filosofiki pikiriň bilim hereketlerine
uýgunlaşmagydyr. (Ergun. 1999: 14). Klipatrikiň pikiriçe, “Bilimiň näme etmelidigini kesgitlemek
üçin edilýän synanyşyk. (Ergun. 1999: 14). Birazajyk has gysgaça aýtsak, “adam medeniýeti
döredýän barlykdyr. Şonuň üçin adam pelsepesi ilkinji nobatda medeniýet pelsepesidir. (Ülken.
2013: 20). Beýleki tarapdan bilim pelsepesi, medeniýet döredýändigini öňe sürýän adamlaryň
terbiýesi bilen baglanyşykly ideýalary we ideallary öz içine alýar.
Emma bulardan has möhüm bir zat bar. Otag; Bu garşy goşunyň pelsepesi. ”
c-) Goňşularyny çalyşdy,
Fransuz filosofy Rostand: “Iki söweşýän goşun barada birek-birege ýarag, ok-däri, ok-däri,
garym, esger sany we üpjünçilik ýagdaýy baradaky maglumatlar garşydaş goşun üçin örän möhümdir.
b-) Watanyndan aýryldy,
Gysgaça aýdylanda, türk çagasy Atatürkiň aýdyşy ýaly Hun, Göktürk, Seljuk, Osmanly
(Gökalp). Goşunyň ýa-da hatda bir halkyň kodlary onuň pelsepesinde gizlenendir. Filosofiýasyna ýetmän
şahsyýetiň, toparyň ýa-da jemgyýetiň niýetine ýetip bilmeris. Biz onuň durmuş güýjüni we geljekdäki
meýilnamalaryny kesgitläp bilmeris.
Beýleki tarapdan W. Gýote, "3000 ýyllyk geçmişini göz öňünde tutmaýan adamyň gündelik
durmuşyny ýaşaýandygyny" aýdýar we özüni alyp barşyň ähmiýetiniň habarlaryň mukdaryna
proporsionaldygyny aýdýar; çuňňur geçmişden ýa-da sapak aldy. Allah (cc) karizmatik halklary
taryhy tejribe toplamak bilen çuňňur geçmiş bilen sylaglady. Mesele, bu bahany hasaplap bolmaýan
baýlykdan problemalary çözmekde ulanyp bolar. Aslynda, "Geçmişi bolan adamyň geljegi uly"
diýýän Nejip Fazyl, türk çagasyny kesgitleýär we höweslendirýär.
bilimden has ýokarydyr. Başga biriniň bilimi bilen alym bolup bilersiňiz. Emma başga biriniň aňy
bilen akylly bolup bilmersiň ". A.Eýnşteýn diýmek gaty gowy beýan edýär.
II.Seljuk Bilim pelsepesi
Atasy bilen tanşansoň, özünde has uly zatlara ýetmek üçin güýç tapar.
Anadolyda Seljuklaryň we Şazadalaryň Medreseleri
1459
Machine Translated by Google

---

ATASOBED
Hikmet Y. ÇELKAN
Selami SONMEZ
2018 22 (3): 1457-1465
1460
d-) Durmuş durmuşyny täzeledi
Institutlaryň we ştatlaryň maksatlary pelsepesiniň iň anyk görnüşleridir. Imperiýanyň amaly
zerurlyklaryny kanagatlandyrmak üçin mekdepleri döretmekden we zerurlyklary kanagatlandyrmak üçin
meýilnamalary düzmekden has tebigy zat näme bolup biler?
B.Islamizasiýa
medreseleri yslam dinini täze dörän türkmen taýpalary bilen tanyşdyrmak, berkitmek we yslam däl
ynançlaryny üýtgetmek üçin guruldy.
Seljuk medreseleriniň maksatlary
Bir milletiň bilim pelsepesiniň nämedigi hakda pikir edýäris. Seljuklaryň bilim pelsepesi ýokardaky
şertleriň, talaplaryň we ideallaryň durmuşa geçirilmegine alyp barýan pikir ulgamy bolmaly we okyjynyň
muny ýokardaky ideallardan çykaryp biljekdigini pikir edýäris. Sebäbi biz muny bilýäris; Bilim, adamlaryň
umumy ideallaryna ýetmek üçin, ýagny filosofiýany durmuşa geçirmekde pikir edýän guraly bolsa, bu
bilime ýol görkezýän we ugrukdyrýan pelsepe. (Bilhan. 1991: 32). Şeýle-de bolsa, pelsepäniň jemgyýetçilik,
syýasy, taryhy, geografiki we ykdysady taraplary we ş.m. Şeýle şertlerden garaşsyz bolmak düşünip
bolmaýar we zerur däl.
Yslam. Pars halkynyň türkçe garaýşy aşa sowuk we antipatiki bolup galdy.
f) döwlet gurmak arkaly agalyk etmegini we saklanmagy meýilleşdirilýär,
Soňundan bolandygyny aýdyp bolar:
e-) Täze ýurtlary we daşary ýurt geografiýasyny dolandyrmagy öz üstüne aldy
Seljuklaryň "Eýranyň watany bolan türkleri esaslandyryjy" medrese zynjyry bilen aşakdaky maksatlary
Geljegi taýýarlamak hakda pikir etdi. (Turan.1978: 269-293)
A. Okuw işgärleri we gözegçiler
Bu, döwletiň gözegçiligindäki bu mekdeplerden döwlet gullugynyň ýerine ýetirilmeginde imperiýada
işleýän köp sanly döwlet işgärini taýýarlamak, şeýlelik bilen Seljuk anti-nyň elinden döwlet işgärleriniň
çeşmesini almak maksat edinilipdi. - watançy toparlar we guramalar. Bu maksat, şeýle hem ýokary derejeli
ýolbaşçylary taýýarlamagy (mudarris, kadi, serkerde we ş.m.) öz içine alýar.
g-) Geçmişi arzuwlarynyň geljegi bilen birleşdirip, milletiniň kökünde berkitme gurar.
ı-) Aziýany soňky duralga hökmünde kabul etme, ýöne Europeewropa we Afrika bilen baglanyşykly talaplar we
talaplar bar,
C. Yslamy ýaýratmak we ýaşamak üçin missionerleri ýetişdirmek
Seljuklaryň Eýranda saklap biljek iki şahasy bar. Biri türk, beýlekisi
h-) Milletine, taryhyna we Hudaýyna bergisini üzüp bilmek üçin çuňňur aladalanmak,
Machine Translated by Google

---

Seljuklar dinastiýasynyň sünni we hanafi ynançlary bar. Soltan Alp Arslan; "Biz bu medreseleri
haýsydyr bir mezhebi goramak we gözegçilikde saklamak üçin gurmadyk" (Turan. 1980: 326).
Dese garamazdan, medreseleriň adamlara öz ynançlary ugrunda bilim bermegini tüýs ýürekden
isleýär. Şeýle-de bolsa, ösüş belli şertlere we faktorlara esaslanyp, Şafy mezhebiniň peýdasyna
bolup geçdi.
yzyna alyň ýa-da has bitarap kadrlar bilen çalşyň.
D. Sünni we Hanafi imany bolan adamlary terbiýelemek
H. döwletiniň hyzmat işgärlerini täzelemek arkaly döwletiň jemgyýetçilik esaslaryny berkitmek
(Köýmen. 1975: 75-125)
Şeýlelik bilen, akademiki we syýasy zerurlyklar sebäpli parslar üçin ýitirilen döwlet mehanizmi.
Uly şäherçelerde dini ybadatlary amala aşyrmak üçin müftiler, wagyzçylar, ymamlar,
muezzinler diýip atlandyrýan dini hyzmatlarymyzyň agzalaryny häzirki dilde öwretmek. Sebäbi
olaryň köpüsi adaty pars bilim ulgamy bilen terbiýelendi. Munuň ýerine medreseler bellenmeli.
Medreseleri şäherlerden şäherlere möhüm ilatly ýerlere ýaýratmak we has garyp adamlaryň
çagalarynyň bu bilim we okuw jaýlaryndan peýdalanmagyny üpjün etmek üçin mudarris bellemek.
Şonuň üçin bilime esas ýaýratmak arkaly mümkinçilikleriň deňligini üpjün etmek. Döwletiň bilim
hyzmatyny halka ýetirmek.
J. Bilimde deň mümkinçilikleri üpjün etmek
E. Uly dini işgärleri taýýarlamak
Seljuklar sebitdäki täsirli şaýy, Fatimid we beýleki ynanç toparlaryna we Seljuk döwletine garşy
aşa mezhep we gara propagandany esaslandyran dört medeniýete degişli intellektuallaryň kömegi
bilen zyýansyzlandyrmagy maksat edinýärdi.
K.Seljuk şäherleriniň binagärlik gözelliklerine goşant goşmak
F. Yrymlary we bozuk mezhepleri we dini toparlary ýok etmek
Häzirki zaman dilinde täze basylyp alnan ýerleriň adamlaryna yslam siwilizasiýasyny getirmek
we şol ýerleriň ruhy taýdan basyp alynmagyny üpjün etmek üçin mujahitleri ýa-da missionerleri
terbiýelemek medreseleriň syýasy maksatlaryndan biridir.
Yslam bu Seljuk topraklarynda hemişelik bolmak üçin yslamyň ýüpüni tutmagyň iň amatly
usulydygyna göz ýetirdi. Munuň iki peýdasy bardy. Birinjisi, Allanyň razylygy, beýlekisi döwletiň
ýaşamagy we şonuň üçin türk.
Seljuk döwletiniň tölän aýlygynyň öwezine Seljuk hökümdarlaryna wepalylygyny we
wepalylygyny üpjün etmek (Köýmen. 1975: 85)
G. Şeýh, Şih, Molla toparynyň Seljuklara garşy alyp baran gozgalaňyna gözegçilik etmek üçin
medreselere bellemek we şeýlelik bilen olaryň gözegçiligini üpjün etmek.
Anadolyda Seljuklaryň we Şazadalaryň Medreseleri
1461
Machine Translated by Google

---

Selami SONMEZ
Hikmet Y. ÇELKAN
2018 22 (3): 1457-1465
ATASOBED
1462
IV. Beýik Seljuk bilim syýasaty Döwlet
gurmakda, guramakda we dolandyrmakda esasy element adamdyr. Adamlar agzalanda iki
zat kellä gelýär. Birinjisi; hili (hili), ikinjisi mukdary (mukdary). Gurama hökmünde ýeterlik hiline
we adam sanyna alyp barýan ulgamlary we amallary atlandyrýarys. Guramanyň hakykatdanam
syýasatyň umumy adydygyny aýdyp bolar. Bir söz bilen aýdylanda, syýasat pelsepäniň we
maksatlaryň durmuşa geçirilmegine alyp barýan tejribe toplumydyr.
Şübhesiz, medreseler şäherleri monumental gurluşlary bilen bezemek üçin gurulmandyr.
Emma özboluşly binagärlik aýratynlyklary bilen, daş-töwereginiň binagärlik estetikasyna ajaýyp
goşant goşdy.
Ylmyň we bilimiň howandarlygy we ýaýramagy bu dereje Seljuklaryň işidir we siwilizasiýanyň
taryhynda ilkinji gezek ýüze çykypdyr. (Turan. 1980: 332) Bu üstünlik bilen Seljuklar bilimiň döwlet
işi bolup başlan türk taryhynda ilkinji döwlet bolmak adyna eýe.
Beýleki tarapdan Soltan Sancar alymlara we hünärmenlere ajaýyp sowgatlar berdi.
Hazynaçynyň "hazyna boşadylar" diýen sözüne bir gezek "emlägi gowy görýändigimi aýtmak
meniň üçin erbet" (Akyüz. 2008: 43) diýip jogap berdi.
(Sonmez. 1992: 145-155).
Emma Seljuk bilim syýasatynyň diregi bolan medreseleriň gurluşyk hereketiniň gahrymany
Alp Arslan. Hakykatdanam; Medreseleriň döwlet syýasaty hökmünde tutuş ýurtda giňden ýaýran
döwri Alp Arslanyň döwri. Bu meselede ygtyýar wezir Nizamü'l-Mülk. (Asad. 1939: 106). Bagdat,
Mosul, Basra, Nişapur, Belh, Hyrat, Yspyhan, Merw, Amul, Reý we Tusdaky esasy medeni
merkezleri öz içine alýan 12 medrese guruldy. (Koýmen. 1975: 92)
(Turan. 1980: 216) mekdep syýasatyny aç-açan beýan etdi.
Gysgaça aýdylanda, Seljuk medreseleri täze Seljuk raýat, resmi we baş okuw merkezleri
bolup, döwlet ony berk adam binýadynda gurmak üçin ýüz tutdy.
Beýik Seljuk aňtaw gullugy, bilim, durmuş, syýasy, ykdysady we geografiki şertlerde güýçli we
hemişelik döwlet gurmagyň usullaryny bilýärdi. Tugrul Beý, 1040-njy ýylda Nişapurda ilkinji
medrese gurmak üçin öňdengörüjilik edipdir: Seljuk Wizier-i Azam, şol döwrüň iň beýik
alymlaryndan biri bolan Nizamü'l-Mülk saýlap, adaty hereketlerden çykypdyr. (Nizamü'l-Mülk.1999:
XVII). Nizamü'l Mülk Melikşany goramak bilen: "Eý, dünýäniň soltany, goşunyňyza birnäçe esse
pul sarp edýärsiňiz. Bu esgerleriň oklary bir mildan hem geçip bilmez. Şeýle-de bolsa, men siziň
üçin şeýle ruhy goşun döretdim welin, dilegleri Arşda we Hudaý oklar ýaly ýokary galýar. ”
Netijede, Seljuk medreseleriň üsti bilen iň soňky synanyşyk etmek isledi. Ora-da; ýa-da
esasanam döwlet gullugy bölümleri pars dilinde galar ýa-da döwlet bu raýat kadrlaryny medrese
uçurymlary bilen çalşyp has türk häsiýetine eýe bolar.
Machine Translated by Google

---

2-Özlerini alyp barşyny bilim bilen ugrukdyrmak,
Goşunyndan başga hiç zady ýok. Bu kyn ýagdaýy düşündirmek üçin merhum mugallymym Koşkun Alptekin:
"Seljuklar milletsiz döwlete öwrüldi" diýýärdi.
Taryhymyzda ilkinji gezek Seljuklar; 1-
Bilim arkaly adamlaryň pikirlerini we garaýyşlaryny kemala getirmek,
V. Netije
Türkler musulman bolandan soň dünýä taryhynda yz galdyran ilkinji döwletler Seljuklardy. 1040-njy
ýylda Dandanakandaky Gaznawid döwletini ýok eden Seljuklar Eýranda imperiýa gurmak kararyna geldiler.
Tugrul Beý, Maweraunyň derýadan Eýrana inip, Reýi paýtagt edip imperiýa gurmaga synanyşandygyny
gördi; Foreignurt daşary ýurt, jemgyýet daşary ýurt, dil daşary ýurt, medeniýet daşary ýurt…
4- Mekdepleriň üsti bilen köpçüligi, jemgyýetleri, ştatlary ele almak,
Bu amalda Seljuklar bilimi dünýä taryhynda ilkinji gezek döwlet işine öwürdiler we medreseler diýip
atlandyrýan mekdeplerimizi açdylar. Bu mekdepleri gutaran 4 sag mezhebiň intellektuallary
Tugrul Beý we Alp Arslan Gazi, bu geografiki taryhy we medeni kynçylyklary ýeňip geçmek üçin pars
halkynyň türklere garşy gara propagandasy, ýerasty guramanyň Hasan Sabbahyň hileleri bilen bu
geografiýanyň adamlaryna käbir yşaratlar edip. Seljuk döwlet ulgamyny içinden aldy we halk bilen birleşip
biljek döwlete eýe bolmak üçin jemgyýetçilik-syýasy çäreleri gördi. Şeýle-de bolsa, bu çäreler Pars
jemgyýetiniň Seljuk döwletiniň ýanynda durmagy we döwleti we jemgyýeti birleşdirmegi üçin hiç wagt
ýeterlik däldi. Eýranlylaryň ikisi-de Seljuk siwilizasiýasynyň artykmaçlyklaryny başdan geçirdiler we döwlete
garşy paralel guramalar döretmek arkaly çöregini iýen imperiýa dönükligini dowam etdirdiler. (Tawus. 2016:
120-128, Köýmen. 1954: 430-445).
3- Mekdepler bilen şert,
6-Dönükler we gahrymanlar mekdeplerde ulalýar,
5-Mekdepler bilen sosial meýilnamalaşdyrmak,
(Koýmen. 1975: 88).
Häzirki wagtda Türkiýäniň gün tertibinde durýan döwletleri basyp almak ýa-da jemgyýetleri mekdepler
arkaly ugrukdyrmak pikiri asyl däl. Bu syýasat, belki-de, Seljuklar tarapyndan öz döwletiniň sosial esaslaryny
berkitmek üçin dünýäde ilkinji gezek synag edildi. Şeýle-de bolsa, “Samanidler we Gaznawiler döwründe
hususy tebigata garamazdan medreseler bardy, ýöne bu şahsy we meýletin başlangyçlardy. Başgaça
aýdylanda, olar döwlet syýasaty tarapyndan talap edilmeýär "-diýdi. (No. 1947: 30-71). Seljuk bilim
syýasatynyň çäginde medreseler, Seljuklaryň ýaşamagyny üpjün etmek üçin döredilen bilim edaralarydyr.
Bu düşünjäni tutuş ýurt boýunça ýaýran medreseler bilen durmuşa geçirmäge synanyşdylar. Käbir
ekstremist şaýylaryň gündizine, gündizine gurlan medresäniň diwaryny ýykjak derejede reaksiýasyna
garamazdan. (Turan. 1980: 333).
7- Döwletleriň mekdepleri bilen güýçlenip, mekdepleri bilen dargadylandygyna düşündiler.
Anadolyda Seljuklaryň we Şazadalaryň Medreseleri
1463
Machine Translated by Google

---

Selami SONMEZ
Hikmet Y. ÇELKAN
2018 22 (3): 1457-1465
ATASOBED
1464
Bu adamy we öz döwlet dolandyryjylaryny taýýarlamak we Pars we galp döwletleri türk
häsiýetiniň agdyklyk edýän görnüşine öwürmek maksady bilen şol günki uniwersitetleri
döretdiler. Bu çäreleriň hemmesine garamazdan, "Bu çäre paýhaslylygy bozup bilmedi"
we Seljuklar bir ýarym asyryň ahyrynda böleklere bölünip ýok edildi. Hisöne onuň tejribesini
6 ýarym ýyla golaý (Köýmen. 1993: 29) asyrlap dowam eden Osmanly ýaşady. Öňki ähli
türk döwletleriniň tejribelerinden peýdalanýan Türkiýe Respublikasy baky ýaşar diýip umyt
edýärin.
Koýmen, MA (1975). Alp Arslan Wagt Seljuk medeni institutlary, Seljuk barlaglary
Journalurnaly IV.
30-71.
Dusty, N. (1977). Bilim pelsepesi, MEB neşirleri, Stambul.
Turan, O. (1978). Türk dünýäsiniň agalyk düşünjesiniň taryhy, C.1. Nahışlar neşirýaty,
Koýmen, MA (1975). Alp Arslan Wagt Seljuk medeni institutlary, Ank. Seljuk barlaglary
Journalurnaly, S. IV. 75-125 s.
Stambul.
Uniwersitet, Sosial ylymlar instituty, Erzurum.
Akýuz, Y .. (2008). Türk bilim taryhy, Pegem neşirleri, Ankara.
Nizamü'l Mulk (1999). Syýasat, s. MA Koýmen, TTK neşirleri, Ankara.
Turan, O. (1980) Seljuklaryň we türk-yslam siwilizasiýasynyň taryhy. Ist. Dergah neşirleri,
çeşmeleri
Koýmen, MA (1993). Beýik Seljuk imperiýasynyň taryhy, TTK neşirleri, Ankara.
Stambul.
Bilhan, S. (1991). Bilim pelsepesi, AU. Bilim ylymlary fakulteti, Ankara.
Tawus, ACS (2016). Seljuk döwletiniň döredilmegi, Trans. Zeynep Rona, Isbank neşirleri,
Stambul.
No.ok., A. (1947). Orta asyr Yslamda ýokary bilim. Ankara uniwersitetiniň ýyl ýazgysy II, s.
Stambul.
Asad. T. (1939). Nizamiýye medresi we onuň taryhy, Pari Paris.
Gokalp, Z. (1972). Türkizmiň esaslary, Iýun. Mehmet Kaplan, Milli bilim çaphanasy,
Sonmez, S (1992). Anadolyda Seljuklaryň we Şazadalaryň Medreseleri. Ataturk
Ergun, M. (1999). Bilim pelsepesi, ýanwar neşirleri, Ank.
Machine Translated by Google

---

Turan, O. (1980). Seljuklaryň we türk-yslam siwilizasiýasynyň taryhy, Dergah neşirleri,
Turan, O. (1980). Seljuklaryň we türk-yslam siwilizasiýasynyň taryhy. Ist. Dergah neşirleri,
Stambul.
Stambul.
Stambul.
Ulken, HZ (2013). Bilim pelsepesi, Gündogar-Günbatar neşirleri, Ank.
Turan, O. (1980). Seljuklaryň we türk-yslam siwilizasiýasynyň taryhy, çstç. Dergah neşirleri,
Anadolyda Seljuklaryň we Şazadalaryň Medreseleri
1465
Machine Translated by Google