Dárilik ósimliklerdin’ sheyki zatlarin tayarlaw tiykarlari

Dárilik ósimliklerdi tayarlawda tómendegi jumıslar atqarıladı :
1. Dárilik ósimliklerdi tayarlaw jumısın jobalastiriw.
2. Ónimdi jıynaw.
3. Jıynalǵan ónimdi quritiw.
4. Jıynalǵan ónimdi standart halina keltiriw.
5. Ónimlerdi ıdıslarǵa jaylastırıw (qadaqlaw).
6. Ónimlerdi transport quralları menen jıberiw.
7. Dárilik ónimlerdi saqlaw.
Dárilik ósimliklerdi tayarlawdı waqıtında tuwrı jobalastiriw úlken áhmiyetke iye. Dárilik ósimliklerdi tayarlawdı uyushtirishda tómendegiler atqarıladı hám payda etedi:
- belgili rayon buyicha dárilik ósimliklerdiń tayarlaw rejesin biliw jáne onı rayonda jıynaw múmkin bolǵan dárilik ónim muǵdarına salıstirgan halda anıqlaw ;
- gazeta hám radio arqalı xalıq ortasında qanday dárilik ósimlikler qashan, qanday etip, qayda jıynalısı, qurǵatıwı, satıp alıw bahası hámde qayda tapsırılıwı kerekligi tuwrısında tolıq informaciya beretuǵın tiyisli túsindiriw jumısın aparıw ;
- tap sol kórsetilgen máselelerdi tolıq sáwlelendiretuǵın baspadan shig’ariw jáne onı xalıq kóp jıynalatuǵın, hámmege jaqsı kórinetuǵın jerlerge asip qoyıw ;
- dárixana qasında dárilik ósimliklerdi tayarlawshılar ushın qısqa múddetli oqıw (túsindiriw) ni shólkemlestiriw;
- dárilik ósimlikler kóp o’setug’in jerin hám rezervin anıqlaw ;
- dárilik ónimdi jıynalatuǵın jerdi anıqlaw ; dáril ónim jıynalatuǵın jaydı tańlaǵanda ılajı bolǵanınsha transport quralı (avtomashina) baratuǵın hám xalıq jasaytuǵınlıq erdan alshaq bolmaslıǵın esapqa alıw kerek. CHunki dárivor ónimlerdi jıynawǵa isten bos bolǵan erli xalıq, mektep oqıwshıları hám pensionerlar jalb etiledi;
- dárilik ónimlerdi tayarlawdı shólkemlestiriw;
- jıynalǵan dárivor ónimdi tayarlanaǵin orında quritiwdı shólkemlestiriw. Egerde ónimdi jıynalǵan jerinde quritiwdın’ ılajı bolmasa, ol halda onı asıǵıslıq menen quritiladigan erga transport jardeminde jetkazip hám qaqlawdı shólkemlestiriw.
Dárilik ósimlikler ónimin tayarlaw tiyisli, kepillikli shólkemler tastıyıqlaǵan qatań joba boyınsha alıp bariladı. Bul jumıstı joybarlawda dárilik ósimliklerdi tábiy ósiw jerin joq bolıp ketpewin hám olardı qorǵawdıń basqa ilajları esapqa alınǵan bolıwı kerek:
- rejelengen muǵdardan artıqsha tayarlamaslik;
- dárilik ósimlik ónimin tek kórsetilgen hám rejelengen daladan jıynaw hámde jıynalatuǵın dalani hár jılı qaǵıydaǵa qaray almastırıp turıw ;
- dárilik ónimdi jıynaw jobası onı ekspluatatsian rezervinen artıqsha bolmaytuǵınıǵa ámel qılıw ;
- kóp jıllıq sho'pli ósimliklerdiń dárilik ónim retinde onıń jer ústki bóleginen paydalanılatuǵın bolsa, onı tamiri menen suwirip almaslik, yaǵnıy bul dárilik ósimlikti tábiy sharayatta joq bolıp ketiwiniń aldın alıw hám basqalar.
Dárilik ósimliklerdi tayarlaw, qayta islew hámde ósiriw menen tómendegi keńseler shuǵıllanadı :
Ózbekstan Respublika mekemesi - «Ózbekbirlashuv»dıń jabayı halda o'setug’in ósimlikler ónimi tayarlawshi Bas basqarması Respublikada dárilik ósimlikler ónimlerin tayarlaw jumısların rejeleydi, dárilik ónim muǵdarın hám jıynalatuǵın atızlardı anıqlaydı hámde basshılıq etedi.
«Dári-dárman» mámleketlik aksiyanerlik jámiyeti hár jılı 21 túr dárilik ósimliklerden 60 -70 tonnaǵa jaqın muǵdarda ónimler tayarlaydı. Atap aytqanda, dalashay, ashshı shuvoq, bo'ymodaron, zubturum, oqqaldirmoq, qara dinshıl, atız qirqbo'g'imi, mayda gulli tog'rayxon, makkajo'hori analıq ústinshesi, shipovnik mıywesi hám basqalar.
Dárilik ósimliklerdi jıynaw menen taǵı awıl xojalıq ministrligi tog’ay xojalıǵı komitetine tiyisli “SHifobaxsh” ICHB hám basqa shólkemler. Bul keńseler ózlerine biriktirilgen aymaqlarda o'setug’in dárilik ósimlik ónimlerin jiynaydi hám tiyisli kárxanalarǵa tapsıradı.
Dárilik ósimliklerdiń sheyki onim bólimlerin jıynaw olarda tasir etiwshi zatlardin’ eń kóp muǵdarda toplaǵan dáwirinde alıp bariladı. Ósimliktin’ rawajlanıw (ontogenez) dawirinde úyreniw nátiyjesinde onıń quramındaǵı biologiyalıq aktiv zng zatlardin’ kóp muǵdarda toplanıwına qaray, sheyki onimdi optimal jıynaw múddeti belgilenedi. Dárilik sheyki onimdi jıynaw múddeti dáwirlerde ańlatpalansada, lekin olar fakat ulıwma jollanba retinde keltiriledi. Geyde olardı jılawb rawajlanıw fazasi menen tug'ri kelmewi xam múmkin. Ósimlikler rawajlanıwı bir neshe faktorlarǵa baylanisli : ósimlik o'setug’in geografiyalıq zonaǵa, ósimliklerdiń ayriqsha qásiyetlerine, jıldıń materiologik sharayatına, topiraq sharayatına hám basqalar. Mısalı, dushshımiya tu’birin tayerlaw Uralda may ayından oktyabrne shekem, Dog'istonda marttan iyunına shekem, Turkistonda oktyabrden aprelge hám x. k. múddetlerde alıp bariladı.
Sonin ushın jıynaw dáwirin anıq belgilewde (sırtqı belgilerge qaray) rawajlanıw fazalarini názerge alıw kerek. Bul fazalar ayırım ósimlik túrleri ushın birdey bo'lmay, onı belgilew ósimliktiń hár qıylı shólkemlerinde biologiyalıq aktiv zatlardin’ maksimal muǵdarda toplanıwına baylanıslı. Geypara ósimlik wákilleriniń bólek kismlari jıynaladı, ósimlikti sheyki o’nim bólegi jıynalǵanda, ılajı bolǵanınsha kerek bolmaǵan bólimleri kem aralashgan, biygana ósimlikler uluwma qospaǵan túrde, tuwrı jıynalısı kerek. Sheyki onimdi ayrıqsha túrleri kúnniń xar qıylı saatlarında jıynalısı múmkin. Tiykarınan ashıq hawada, kúndizgi saatlarda sheyki onimki jıynaw qolay. Sheyki onimdi erte azanda yamasa quyash batqannan keyin, yaǵnıy ósimlikde shıq bolǵan waqıtta jıynaw usınıs etilmeydi.