Дуал таълим принципларини жорий этиш модули бўйича ЎҚув-услубий мажмуа

3-мавзу: ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМНИНГ ЎҚУВ ЖАРАЁНИГА ДУАЛ ТАЪЛИМ ЭЛЕМЕНТЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШНИ ТАШКИЛИЙ ВА УСЛУБИЙ ТАЪМИНОТИ

Дуал таълим тизимлари асосан муҳандислик, иқтисодиёт ва ижтимоий таъминот каби соҳаларда қўлланилади. Шу билан бирга, мутахассисликлар қатори машинасозлик, муҳандислик, қурилиш, кўчмас мулк саноати, туризм менежменти ва ижтимоий менежментни ҳам қамраб олади. Дуал таълим санъат ва гуманитар фанлар каби соҳаларда қўлланилмайди.

Профессионал таълим муассасаларида дуал таълимни ташкил этиш ва амалга ошириш тартиби таълим дастурларини, дуал касбий таълим дастурларини ўзлаштирган ўқувчилар учун дуал таълимни ташкил этиш ва амалга ошириш қоидаларини белгилайди. Таълим муассаса барча ташкилий-ҳуқуқий ҳужжатлар асосида, мулкчилик шаклларидан қатъий назар корхоналар (ташкилотлар) муассасалар, турли даражадаги ҳокимиятлар билан биргаликда амалга оширади.
Ушбу жараён «Таълим тўғрисида»ги қонунга, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва фармойишларига, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари асосида Дуал касб-ҳунар дастурлари бўйича таълим фаолиятини ташкил этади ва амалга ошириш тартибини тасдиқлаш тўғрисида қарор қабул қилинади.
Дуал таълим дастури таълим муассаса томонидан Корхона билан келишилган ҳолда ишлаб чиқилади.
Дуал таълим дастури таълим стандартлари ва профессионал стандартлари талабларини бажарилиш шарти билан Таълим муассаса ва Корхона базасида ўқитишни (кунлар, ҳафталар, ойлар бўйича бирлаштиришни) назарда тутади.
Ўқувчиларнинг дуал ўқитилишини ташкил этиш ва ўтказиш учун жавобгарликни Таълим муассаса ва Корхона раҳбарлари зиммасига олади.
Дуал таълим жараёнларини амалда амалга ошириш учун мутахассисларга муҳтож бўлган корхона таълим муассаса билан шартнома тузади. Шунингдек, ўқувчи ва иш берувчи ўртасида шартнома ва ўқувчи, иш берувчи ва таълим ташкилоти ўртасида уч томонлама шартнома тузилади. Шартномаларда барча томонларнинг мажбуриятлари ва молиявий шартлари кўрсатилади.
Амалиёт учун ўқувчиларни танлаш, қоида тариқасида, биринчи йилда (баъзан кейинроқ) суҳбатлар ёки амалий топшириқлар асосида амалга оширилади. Танлов мезонлари корхона ва таълим муассаса томонидан олдиндан тасдиқланиб, ўқувчилар ва уларнинг ота-оналарига эълон қилинади.
Дуал таълимни сифатли ташкил этиш учун қуйидагилар зарур:
• назарий асос ҳақиқий амалиёт ва амалий вазифалар мисоллари билан боғланган;
• амалий машғулотлар давомида ўқувчиларни касбий фаолиятга жалб қилиш таъминланди;
• назарий билимларни ва амалий кўникмаларни ўзлаштириш учун вақт ҳафтасига 40 соатдан ошмаган;
• назарий ва амалий машғулотларнинг фоизлари қуйидагича: 20-25% - назария, 80-75% - амалиёт.
Дуал таълим дастурини амалга ошириш жараёнида битирувчиларнинг малакасига қўйиладиган талаблар ишлаб чиқилади, таълим дастурлари такомиллаштирилади, ўқитувчилар малака оширади ва керакли ҳужжатлар ишлаб чиқилади.
Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”қонунида “Профессионал ташхислаш ва касб-ҳунарга йўналтириш, шунингдек таълим олувчиларни юқори малака талаб қилинмайдиган касбларга тайёрлаш тартиби қонун ҳужжатларида белгиланади” дейилган. Бугунги кунда мактабларда дуал таълимни амалга оширишда "Чегарасиз касб-ҳунар таълими" дастури ёрдам берди, бунинг натижасида ўқувчи коллежда ёки ихтисослаштирилган тўгаракларда қатнашиб қўшимча маълумот ва малака сертификатини бепул олиши мумкин. Қўшимча касбий малака олиш учун мутахассисликлар рўйхати жуда кенг: тикувчи, сартарош, маникюрчи, чилинг, ҳайдовчи, кассир, тарбиячи, енага, маслаҳатчи, банк агенти, кассир ва бошқалар. Ўқувчи ўқиш учун ўз мактаби орқали ҳам, ўзи танлаган коллеж ёки тўгаракда рўйхатдан ўтиши мумкин.
Дуал таълим - бу мактаб ўқувчиларига қўшимча малака оширишга, ўқувчиларга назарий кўникмаларини амалда ишлаб чиқишга ёрдам берадиган таълим шакли. Бу ўқувчилар учун ҳам фойдалидир, чунки у мактабда ўқиётган пайтларида касбни эгаллаш ва амалий кўникмаларни эгаллашга, шунингдек ўқитилган мутахассисларни тайёрлайдиган ва ёллайдиган иш берувчиларга имкон беради.
Дуал таълимнинг устувор йўналиши шундаки, битирувчи юқори сифатли ва муваффақиятли ишлаш учун барча зарур ваколатларга эга бўлади.
Таълим жараёнини ташкил этишга бундай инновацион ёндашувни амалга ошириш учун қуйидаги шартлар бажарилиши керак:
- Мактабда, оммавий ахборот воситаларида, иш берувчида, шунингдек профессионал таълим муассасаларда ўқишнинг биринчи йилида касбга йўналтириш ишларини ташкил этиш;
-Таълим муассасаларининг ўқув жараёнларини корхонада (ташкилотда) ишлаб чиқариш шароитлари билан бирлаштириш мақсадида профессионал таълим муассасаларида дуал таълим учун норматив-ҳуқуқий базани ишлаб чиқади;
- Профессионал таълим муассасаларда бошқарув ходимлари, ўқитувчилар ва ёрдамчи ходимлар амалий иш тажрибасига ва тегишли касбий малакага эга бўлишлари керак;
- Ишлаб чиқилган ўқув режалари ва дастурларининг мазмуни иш берувчилар талаблари ва уларнинг технологик янгиликларини ҳисобга олган ҳолда амалиётга йўналтирилган ва мувофиқлаштирилган бўлиши керак;
- Ўқувчиларни меҳнат фаолияти иштирокчиларига айлантириш орқали корхоналарда (ташкилотларда) ўқитишнинг ишлаб чиқариш амалий қисмини ва профессионал таълим муассасалар таркибидаги ўқув-амалий қисмни ташкил этиш, бу ишлаб чиқаришдаги амалий машғулотлар даврида ўқувчиларни касб фаолиятига сингдиришни таъминлайди;