Dukkakli don ekinlari

DUKKAKDOSHLAR, dukkaklilar (Fabaceae, Leguminoasae) — ikki pallali oʻsimliklar oilasi (koʻp yillik va bir yillik oʻtlar, chala butalar, butalar, lianalar va daraxtlar), 500 dan ortiqturkum, 12000 turni oʻz ichiga oladi. Yer yuzining hamma oʻlkalarida keng tarqalgan. Ayrim sistematikalarda Dukkakdoshlar 3 kenja oilaga — mimozadoshlar (Mimosaceae), sezalpindoshlar (Caesalpiniaceae) va kapalakguldoshlar (Papilionaceae yoki Fabaceae) ajratilgan. Koʻp turlari dehqonchiliqda yetishtiriladi. Barglari murakkab, pat shaklli (juft yoki toq), 3 boʻlakli yoki panjasimon. Barglari asosida turli shakl va kattalikda yon bargchalari bor. Mevasi bir uyali, bitta mevabargdan tashkil topgan dukkak. Yakka yoki toʻpgulga yigʻilgan. Gulqoʻrgʻoni 4—5 boʻlakli, kosacha va gultojga boʻlinadi. Gultoji egri-bugri, 5 toj-bargdan iborat: 1 yirik (yelkan), 2 oʻrtacha (eshkak) va 2 kichikroq kemacha hosil qiladi. Changchisi 10 ta, baʼzan 9—5 ta, odatda, 9 tasi iplar bilan birikkan boʻlib, bittasi erkin boʻladi. Urugʻchisi bitta, usti tugunchali.
Dukkakdoshlarning barcha turlari oʻsimlikni azot bilan taʼminlovchi azot toʻplovchi mik-roorganizmlar bilan simbioz holatda yashaydi. Shuninguchun ham dukkakli don ekinlari boshqa ekinlar uchun eng yaxshi oʻtmishdosh hisoblanadi. Dukkakdoshlar qimmatbahr oziq-ovqat, texnika, ozuqabop hamda manzarali oʻsimliklardir. Dukkakli don ekinlari xalq xoʻjaligi uchun katta ahamiyatga ega, doni oqsil (mas, noʻxat, soya, yasmiq va h. k.), kraxmal va moyga boy (soya, yeryongʻoq va b.). Sugʻorma dehqonchilikda Dukkakdoshlarda eng qimmatlilari koʻp yillik va bir yillik ekinlar hisoblanadi. Mac, beda gʻoʻza-beda almashib ekishning asosiy ekini. Ayrim turlarining poʻsti hamda yogʻochlik qismida qimmatli texnik moddalar — gummi, balzam, smolalar bor. Dukkakdoshlardan drok (sariq gulli dukkakli choʻl oʻsimligi), indigo va b. dan boʻyoqlar olinadi. Ayrim Dukkakdoshlar — akatsiya, koʻk noʻxat, pechakgul, boʻridukkak manzarali, baʼzilari esa — shirinmiya yoki qizilmiya, termopsis, sano, kassiya va b. dorivor oʻsimliklardir. Dukkakdoshlarning koʻpchilik turlari zaharli, oʻzida har xil alkaloidlar hamda glikozidlar toʻplaydi.
Bu guruhga quyidagilar kiradi: no'xat, yasmiq, vetch, tovuq, yerfıstığı, soya, loviya, mung fasol, nohut, fasol, vigna va lupin, Fabaceae oilasiga mansub.
Ular eng muhim aminokislotalarni - lizin, triptofan, valin va boshqalarni o'z ichiga olgan proteinlar urug'larida yuqori miqdorda ajratib turadi (Shpaar D. va boshqalar, 2000). Bundan tashqari, ulardan ba'zilari urug'lari ko'p yog'li (er emanlari, soya), minerallar va vitaminlar (A, B₁In₂, C, D, E, PP, va boshqalar), bu ularning ozuqaviy qiymatini sezilarli darajada oshiradi. Begumali ekinlar oziq-ovqat sanoatida keng qo'llaniladi (yashil no'xat va loviya, yorma, un, yog' va boshqalar). Bundan tashqari, kundalik hayotda zarur bo'lgan turli xil materiallar (o'simlik kazein, laklar, emal, plastmassa, sun'iy tolalar, zararkunandalar nazorati uchun ekstraktlar va boshqalar) ishlab chiqaradi. Katta ahamiyatga ega bo'lgan bu ekinlar yashil massa, don, somon va somonning yuqori protein tarkibiga bog'liq ravishda ozuqa ishlab chiqarishda mavjud. Shuning uchun, oqsillarni muvozanatlashtirilgan ovqatlanishni tayyorlashda, ular o'simliklar o'simliklariga qo'shilishi kerak. Misol uchun, jo'xori silosining sifatini yaxshilash uchun em-xashakbop, soya va boshqa ekinlar bilan aralashtirilgan ekinlar keng qo'llaniladi.
Azotning simbiyotik biriktirilishi natijasida baklagen o'simliklari tomonidan katta miqdorda protein hosil bo'ladi. Nodul bakteriyalar, ildizlarda joylashgan atmosferaning azotini bog'laydi va tuproqni boyitadi. 1 gektar paxta ekiladigan maydonlarda havo havosidan 100-400 kg azot bo'lganligi aniqlandi. Literaturnada taxminan birma-bir ekinlar uchun shunday ma'lumotlar mavjud: lupin - 400, soya - 150, yonbosh - 140, naychani - 130, yonbosh, no'xat, vetch - 100. Nodul bakteriyalar yordamida havodan azotni aniqlash samaradorligi ko'pgina omillarga bog'liq: nodul bakteriyalarning faolligini, neytral tuproq reaktsiyasini, qulay "haroratni (+ 27 ° C gacha), etarli miqdordagi organik moddalarni va hokazo moddalarni, namlik, havoni, nurni, kam konsentratsiyasini beradi. e, nodul bakteriyalar to'liq dukkakli o'simliklar
Dukkaklilarni tuproq unumdorligiga tasiri
REJA

1. 
   Dukkaklilar haqida tushuncha
   
2. 
   Dukkaklilarni ekish usullari
   
3. 
   Dukkaklilarni tuproq unumdorligiga tasiri
   
4. 
   Xulosa