Dunyo siyosiy xaritasidagi eksklav va anklav hududlar geografiyasi

Glossariy
Delimitatsiya
(latincha
delimitatio –
aniqlash) –
davlatlar
o’rtasidagi
chegaralarning
umumiy
yo’nalishi
(davlat
chegaralari)ni
muzokaralar
yo’li bilan
aniqlash.
Odatda,
demilitatsiya
to’g’risidagi
qaror davlat
chegarasini
aniqlash yoki

---

Rus olimi E.Vinokurov barcha anklav va eksklav hududlarni 3 ta
guruhga ajratgan (1-chizma). Agar biror davlat hududining bir
qismi boshqa davlat hududi bilan to’liq o’ralgan holatda bo’lsa
unda “to’liq anklav” kategoriyasiga kiradi. Bunday holatda
jarayonning geografik va siyosiy ko’rinishlari turlichadir. Agar
bir davlatning quruqlikdagi hududi dengizga chiqish yo’li
mavjudligi sababli, boshqa bir davlat hududi bilan qisman o’rab
olingan bo’lsa, u “yarim anklav” deb ataladi. Shu o’rinda aytib
o’tish joizki, hozirgi kunda ushbu yo’nalishdagi muammolardan
biri anklav hududlarning huquqiy maqomini belgilash bo’yicha
yakdil fikrning yo’qligidir. Xalqaro huquqda ko’zga ko’ringan
olimlardan biri B.Klimenkoning ta’kidlashicha, agar anklavning
dengiz orqali asosiy davlat bilan bog’lanish imkoni bo’lsa, u tom
ma’nodagi anklav hisoblanmaydi (Qodirov O’). Hozirgi kundagi
anklavlarga misol sifatida Fransiyaning Sharqiy Pireneya
departamentida joylashgan, Ispaniyaga qarashli Liviya shahrini,
Barle-Nassau va Barle-Xorti (Gollandiyadagi Belgiya anklavlari),
Byuzingen 
va 
Ferenaxov 
(Shveysariyadagi 
Germaniya
anklavlari), Kampion (Shveysariyadagi Italiya anklavi) ni
keltirish mumkin.
1-chizma. Anklav hududlarning turlarga bo’linishi
Agar biror hudud boshqa davlat suv hududlari bilan ajralgan
bo’lsa, unda bular “orol anklav” deyiladi. Hozirgi kunda 3 ta
shunday orol anklavlar bor. Bular Mozambikning hududiy
suvlaridagi 2 ta Malavi oroli, 1 ta Nyasa ko’lidagi Argentina oroli
shular jumlasidandir. Shuningdek hudud quruqlikda boshqa
davlat bilan o’ralgan holatda bo’lib, biroq dengizga chiqish
imkoniyati bo’lsa u “to’liq anklav” yoki “qirg’oq bo’yi anklavi”
deyiladi. Agar ma’lum bir quruqlik dengiz yoki ko’l suvlari bilan
o’ralgan bo’lsa, bunday holatda ular “dengiz anklavi” yoki “ko’l
o’zgartirish
haqidagi sulh
muzokaralari
yoki maxsus
kelishuvlarning
tarkibiy qismi
bo’ladi.
Shartnoma
tuzayotgan
tomonlar
delimitatsiya
jarayonida
chegara
chiziqlarini
(odatda,
xaritada)
aniqlab
oladilar va bu
hol bitimning
alohida
moddasida
yoxud bitim
ilovasida
bayon etiladi.
Bu dastlabki
materiallar
chegaralarni
belgilashning
keyingi
bosqichi –
ko’zda
tutilgan
chegaralarni
joylarda
o’tkazish
(demarkatsiya)
uchun asos
bo’lib xizmat
qilishi
mumkin.

---

anklavi” deyiladi. Anklavning yana bir turlaridan biri
“peneanklav” bo’lib, odatda bunday peneanklavlar tog’li
hududlarda joylashgan bo’ladi. Bir qator holatlarda peneanklav
va borishi qiyin bo’lgan hududlar o’rtasidagi farqni aniqlash juda
qiyin.
Peneanklav - bu davlatning asosiy hududidan ajralmagan bo’lib,
faqatgina atrofdagi davlatni kesib o’tishda amal qilish mumkin
bo’lgan hududlardir. Peneanklav – lotincha so’z bo’lib “deyarli”
degan ma’noni bildiradi. Peneanklavning asosiy xusiyatlaridan
biri – asosiy hududga deyarli o’tkazib yuborilmaydigan zanjir
bilan ulangan. Yuqorida aytib o’tilganidek, ularning aksariyati
tog’larda joylashgan bo’ladi.
Jahon siyosiy xartiasida shunga o’xshash 32 ta anklav hududlar
aniqlangan (Vinokurov E). Jahon siyosiy xaritasida uchinchi
tartibdagi anklav hududlar ham uchrab turadi. Masalan Kuch-
Bixar anklavi Bangladeshdagi Hind va Bangladesh chegarasida
joylashgan. Bangladeshda 106 ta Kuch-Bixar okrugini eksklavlari
(shu jumladan 3 ta ikkinchi darajali, bitta uchinchi darajali
anklavlar) joylashgan. Shuningdek Hindistonda Bangladeshning
92 ta eksklavi jumladan 21 ta ikkinchi tartibli anklavlari bor (E.
Vinokurov, 2007). Bunday anklvlarning juda zich va chigal
joylashganligi uchun kompleks anklavlar ham deb atashadi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib shunday xulosa qilish mumkinki,
birinchidan ushbu “anklav” atamasi hali tugal mazmunga ega
emas, ikkinchidan mazkur tushunchani aniqlash mezonlari va
chegaralari to’liq ishlab chiqilmagan va butun dunyo bo’yicha bir
xil mezon sifatida qabul qilinmagan. Anklav hududlarning
xalqaro-huquqiy maqomi belgilanmaganligi sababli–bunday
hududlarda yashovchi aholining turmushini og’irlashtiradi, har
qanday davlat o’z hududining yaxlitligi, chegaralarining
daxlsizligini ta’minlash maqsadida anklavlar ustidan o’zining
suverenitetini o’rnatish uchun tegishli chora-tadbirlarni ko’rishi
davlatlar o’rtasida ba’zi muammolarni keltirib chiqarishi
mumkin.
37- jadval. Jahon siyosiy xaritasidagi anklav davlatlar

---

38-jadval. Jahon siyosiy xaritasidagi to’liq anklav hududlar

---

---

39-Jadval. Pene anklav hududlar
40-jadval. Jahon siyosiy xaritasidagi eng katta anklav hududlar
Bosh sahifa - Mundarija
Ibragimov Lutfullo Ziyadullayevich
Xamroyeva Feruza Asrorovna
Barcha huquqlar himoyalangan © 2023
yil