Dunyo tillari va unda oʻzbek tilining tutgan oʻrni Reja

HUDUDIY CHEGARALANGAN VA CHEGARALANMAGAN SOʻZLAR

• Qo’llanilish doirasi Chegaralanmagan va chegaralangan so’zlar. So’zlar qo’llanish doirasiga ko’ra chegarallanmagan va chegarallangan so’zlarga bo’linadi. Umumxalq tilida keng qo’llaniladigan va shu tilda so’zlashuvchilarning barchasi uchun tuhunarli bo’lgan so’zlarga qo’llanilish doirasi chegaralanmagan so’zlar deyiladi . Ular neytral leksika atamasi bilan ham yuritiladi. M: Non, un, bug’doy, salam, daftar, qor, bulut va boshqalar. Faqat ma’lum sotsial guruh hamda ma’lum bir hudud doirasidagina qo’llanilib , umumxalq tiliga xos bo’lmagan so’zlar chegaralangan so’zlar sanaladi. Bunday so’zlarni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: 1. Hududiy chegaralangan so’zlar (dialektizimlar) 2. Sotsial chegaralangan so’zlar.

• Faqat ma’lum bir hudud doirasidagina qo’llanilib boshqa hududda yashovchi o’zbek tili vakillari uchun xos bo’lmagan so’zlar hududiy chegaralangan ( shevaga xos) so’zlar yoki dialektizmlar deyiladi. M: eshik “hovli”, “uy” (Andijon), shoti “Narvon” (Andijon , Farg’ona , Namangan), takya “do’ppi” (Xorazm) va boshqalar Ma’lum ijtimoiy guruh doirasidagina ishlatiladigan so’zlarga sotsial chegaralangan so’zlar deyiladi. M: “otarchi”lar doirasida qo’llaniladigan so’zlar: yakan “pul”, danap “qizl bola”,; temiryo’l kuzatuvchilari doirasida qo’llaniladigan so’zlar: qaychi “taftishchi”, kolxoz “chiptasiz yo’lovchi . Bunday so’zlar argolar deb yuritiladi. Ayrim argolar umumtil leksikasidan olinadi. Bunday vaqtda bu so’zlar umumtildagiga nisbatan boshqa ma’noda qo’llaniladi. Masalan, kolxoz, umumtil leksikasida eskirgan bo’lib , jamoa xo’jaligini ifodalagan bo’lsa , temiryo’l kuzatuvchilari tilida boshqa ma’noni ifodalaydi. Shuningdek , ayrim tabaqa vakillari tilida faol ishlatiladigan leksemalar ham uchrab turadi, bular jargonlar deyiladi. Masalan, olampanoh, volidayi muhtarama, padari buzrukvor, manzirat qilmoq va hokazo .

• EʼTIBORINGIZ
• UCHUN
• RAHMAT