Dunyoqarashning mohiyati, tuzilishi va asosiy funktsiyalari

Falsafiy dunyoqarashning rivojlanish qonuniyatlari va asosiy funsiyalari.
Dunyoqarashda ijtimoiy muhitning roli. Aql paydo bo‘lishi bilan inson o‘zini fikrlovchi mavjudot sifatida anglay boshlaydi, unda o‘z «meni» va o‘zgalar haqida tasavvuri shakllanadi va rivojlanadi. SHu tariqa u o‘zini va o‘zini qurshagan borliqni anglaydi, o‘zi va boshqa odamlarni, o‘zi va tashqi muhitni farqlaydi, ilgari o‘ziga ma’lum bo‘lmagan dunyoning yangi va yangi jihatlarini idrok etadi. Bunday qarashlar insonning o‘zi va o‘zini qurshagan borliq haqidagi tasavvurlari majmui sifatida shakllanadigan dunyoqarash negizini tashkil etadi. Bunda inson o‘ziga ma’qul va noma’qul narsalarni farqlaydi, baholar beradi, ustuvorliklar tizimini yaratadi va muayyan maqsadlarga erishishda tegishli tarzda ish ko‘radi.Demak, dunyoqarashda bilish, qadriyatlarga munosabat va xulq-atvorni belgilash funksiyalari mujassamlashadi.
Dunyoqarashning bilish funksiyasi insonda qiziqish uyg‘otuvchi barcha savollarni, shuningdek muayyan yo‘l bilan topuvchi javoblarni o‘z ichiga oladi. Bilish odamlar dunyoqarashini boyitadi va kengaytiradi, u jamiyatning rivojlanishiga qarab yanada teranroq va mazmunan boyroq bo‘lib boradi.
Mehnat faoliyati va Inson Qadriyati:
Dunyoqarashning o'zgarishlari insonlar uchun mehnat sharoitlarini o'zgartirishi mumkin. Tabiiy boyliklarning buzilishi yoki o'zgarishi, mehnat va turmushga ko'rsatkichlarini ta'sir qilishi mumkin. Mehnat faoliyati inson faoliyatining asosiy turi hisoblanadi. Bu faoliyat insonlar o'rtasidagi munosabatlarni, tabiiy boyliklar bilan ta'sirni, iqtisodiy faoliyatni va jamiyatning rivojlanishini ta'minlaydi.
Inson qadriyati esa insonning o'zining o'ziga xos unumdorlik va erkinlik bo'lishini, maqsadlarni amalga oshirishga qodir bo'lishini anglatadi. Inson qadriyati har bir insonda mavjud bo'lgan potentsial, tajriba, bilim va yeteneklar, maqsadlarga erishishga olib keladi.
Mehnat faoliyati va inson qadriyati bir-biriga bog'liq va bir-birini qo'llab-quvvatlaydigan mafhumlar. Insonlar mehnat faoliyati orqali o'zlarining potentsiallarini va qobiliyatlarini ishlab chiqib, ularni rivojlantirish va rivojlanish jarayonida foydalanishadi. Insonlar o'zlarining qadriyatini anglab, o'zlarini rivojlantirish, o'zlarining maqsadlariga yo'naltirish uchun mehnat qilishadi.
Falsafiy dunyoqarash tarkibida hissiyot va aql muhim o’rin tutadi. Hissiyot dunyoqarashning emotsional-ruhiy jihati bo’lib, dunyoni tushunish esa, dunyoqarashning aqliy shaklidir. Hissiyot – quvonch, shodlik, zavqlanish, hayot va kasb-kordan mamnunlik yoki norozilik, hayratlanish, xavotirlanish, asabiylashish, yolg’izlik, zaiflik, ruhiy tushkunlik, g’am-g’ussa, nadomat, o’z yaqinlari va vatani taqdirini o’ylash kabi xilma-xil shakllarda namoyon bo’ladi. Ana shular barchasining uyg’unligi dunyoni his etishga olib keladi. Dunyoni his qilish esa, uni aqliy tushunishga, muayyan dunyoqarashning shakllanishiga asos bo’ladi. Inson aqli unga xos hissiyot va tasavvurlar asosida ilmiy dunyoqarashni shakllantiradi va takomillashtiradi. Har bir kishiga xos hissiyot va fikr, bilim va e’tiqod, intilish va kayfiyat, orzu-umid va qadriyatlar dunyoqarash tarkibida yaxlitlashadi va olamni bir butun holda aks ettiradi. Bir butun, yaxlit dunyoqarashning shakllanishi bolalikdan boshlanib, inson hayotining oxirigacha davom etadi. Bu holat individual dunyoqarashning asosiy tamoyillaridan birini ifodalaydi. Falsafiy dunyoqarashning shakllanishida bilim g’oyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Bilimda dunyoqarashning barcha belgilari mavjud. Lekin, bilim va dunyoqarash aynan bir narsa emas. Olamni tushunish bilimlar paydo bo’lishi uchun asosdir.
Inson qadriyati esa insonning o'zining o'ziga xos unumdorlik va erkinlik bo'lishini, maqsadlarni amalga oshirishga qodir bo'lishini anglatadi. Inson qadriyati har bir insonda mavjud bo'lgan potentsial, tajriba, bilim va yeteneklar, maqsadlarga erishishga olib keladi.
Mehnat faoliyati va inson qadriyati bir-biriga bog'liq va bir-birini qo'llab-quvvatlaydigan mafhumlar. Insonlar mehnat faoliyati orqali o'zlarining potentsiallarini va qobiliyatlarini ishlab chiqib, ularni rivojlantirish va rivojlanish jarayonida foydalanishadi. Insonlar o'zlarining qadriyatini anglab, o'zlarini rivojlantirish, o'zlarining maqsadlariga yo'naltirish uchun mehnat qilishadi.
Mehnat faoliyati insonlarning yaratishmoqchi bo'lishi, yangi narsalar o'rganishi, ijodiylikni rivojlantirishi, va jamiyatga foyda keltirishni maqsad qiladi. Inson qadriyati esa insonning o'z umrlarida, ijodiy faoliyatida, maqsadlarga erishishda, boshqa insonlar bilan munosabatlarda o'z ahamiyatini ko'rsatadi.