Dutor haqida ma’lumot

DUTORNING SOZLANISHI
Musiqa cholg‘ulari sozlanish bo‘yicha asosan uch turga bo'linadi: muayyan sozga asoslangan cholg'ular, o‘zgaruvchan xususiyatli cholg‘ular va tabiiy sozsiz cholg‘ular.
Muayyan sozga asoslangan cholg‘ular yaratilish jarayonida aniq sozlanishga asoslaniladi. Bu cholg‘u turlariga nay, sumay, kamay, fortepiano, arfa, chang, qonun kiradi.
0‘zgaruvchan xususiyatli cholg‘ular - asosan torli cholg'ular boiib, ular torlarini tebrantirish asosida tovush hosil etiladi. Ijro etish jarayonida torlami kerakli parda(ton)ga sozlab olinadi. Bular - dutor, rubob, tanbur, do'mbira va boshqalar.
Tabiiy sozga ega bo‘lgan cholg‘ular - sibizg'i, qo'shnay, qayroq, safoil va h.k.
Dutor - sozlanishi o‘zgaruvchanlik xususiyatga ega bo‘lgan cholg‘ular sirasiga kiradi.
0‘tmishda ijrochilik amaliyotida milliy an'analar bilan bog'liq qator “soz’lar shakllangan. Ular 0‘zbek milliy an'anaviy musiqasining 0‘ziga xos “qoida“lariga aylangan.
“Dutor torlarining sozlanishi, - deb yozadi cholg'ushunos olim' J. Rasultoev, - unda ijro qilinadigan cholg‘u kuylari, ashula, qo‘shiq va raqslarga jo‘r boluvchi turlariga qarab el orasida turlicha atamalar bilan nomlanadi”.²
Ayniqsa maqom ijrochiligida bu sozlaming katta ahamiyat kasb etishini e‘tirof etish lozim. Ijrochilikda dutomi kvarta, kvinta, unison (qo‘sh parda), oktava va sekunda oraligidagi sozlar asosida sozlaganlar.
K varta sozida dutor pardalari: Kvinta sozida dutor pardalari:




DUTOR CHOLG’USI XUSUSIDA
Har bir cholg‘u tarixi zamirida uni yasash uchun qodlaniladigan ashyo to‘g‘risida muayyan madumotlar yotadi. Yami, har bir cholg‘uni yaratishda malum daraxt ashyosi ishlatiladi. Shu o‘rinda yuqorida zikr etilgan buyuk alloma Fisag‘urs hikoyasi yodimizga mshadi