Dvigatel reja Dvigatelning vazifasi Dvigatelning ishlash prinsplari Ichki yonuv dvigatelning mexanizmi va tizimlari

17—yuqori kuchlanish simlari; 18—klapan prujinasi;19—moy shupi; 20—o‘t oldirish shamlari; 21—klapan; 22—chiqarish quvuri; 23—moy filtri; 24—porshen; 25—silindrlar bloki;
26—tirsakli val; 27—shatun; 28—silindr; 29—silindrlar bloki karterining tagligi;
30—moy nasosi.


Birinchi takt — kiritish. Bu takt silindrni yonuvchi aralashma bilan to‘ldirish uchun zarur. Yonilg‘i aralashmasi silindrga chiritish klapani ochilgan paytda (1.4-rasm), porshen (24) yuqori chekka nuqtadan pastki chekka nuqtaga tomon harakatlanishida porshen yuqorisida hosil bo‘lgan bo‘shliqqa so‘rish tufayli kiradi. Porshen y.ch.n.dan p.ch.n.ga yetganda silindr (28) yonilg‘i aralashmasi bilan to‘ladi, kiritish klapani (21) yopiladi. Hosil bo‘lgan ara- lashma ish aralashmasi deyiladi. Kiritish taktining oxirida bosim 70—90 kPa (0,7—0,9 kgk/sm²), ish aralashmasining harorati 340—380 K (70—110°C ).
Ikkinchi takt — siqish ish aralashmasining hajmini kamaytirish natijasida ichki energiyasini ko‘paytirib, uni yonishga tayyorlaydi. Ish aralashmasi porshen p. ch. n.dan y.ch.n.ga tomon siljigan paytda siqiladi. Bu holda kiritish hamda chiqarish klapanlari (21 va 22) yopiq. Siqish takti oxirida aralashmaning bosimi 1200—1700 kPa (12—17 kgk/sm²), harorati esa 570—670 K (300—400°C).
Siqish taktining oxirida elektr svecha (20) elektrodlari orasida elektr uchquni paydo bo‘ladi, uning ta'sirida silindrda siqilgan ish aralashmasi alangalanadi.
Uchinchi takt — ish yo‘li yoki yonish va kengayish takti. Bu taktda ish aralashmasining yonishdan hosil bo‘lgan issiqlik energiyasi foydali mexanik energiyaga aylantiriladi. Bunda ikki klapan ham yopiq holatda bo‘ladi. Takt boshlanishida silindr ichidagi alanga- langan gazlar yonib ko‘p miqdorda issiqlik chiqaradi. Shu daqi- qada yongan gazlarning bosimi 3500—5000 kPa (35—50 kgk/sm²), harorati esa 2270—2670 K (2000—2400°C) gacha ko‘tariladi. Shu bosim ta'sirida porshen y.ch.n.dan p.ch.n.ga harakatlanadi, bunda ish yo‘li takti bajariladi. Shu taktning oxirida silindrdagi gaz bosimi 400—500 kPa (4,0—5,0 kgk/sm²) gacha, harorati esa 1300—1500 K (1030— 1830°C) gacha kamayadi.
To‘rtinchi takt — chiqarish. Silindrni ishlatilgan gazlardan tozalash takti. Chiqarish klapani (22) ochilganda porshen (24) yuqoriga harakatlanib, yongan mahsulotlar tashqi muhitga siqib chiqariladi. Bu taktning oxirida silindr ichida qolgan gazlarning bosimi 110—120 kPa (1,1—1,2 kgk/sm²), harorati 770—1100 K (500—830°C). Keyinchalik esa silindrdagi uzviy taktlar yuqorida bayon etilgan tartibda takrorlanadi.
To‘rt taktli dizel dvigatelning ish sikli. Siqish taktining oxirida silindrga purkalgan suyuq yonilg‘i siqilish natijasida o‘ta qizigan havo bilan aralashib o‘z-o‘zidan alangalansa, bunday dvigatel dizel deyiladi. To‘rt taktli dizelning ish sikli ham xuddi karburatorli dvigateldagi kabi o‘tadi. Lekin dizelning ishlash jarayonida uning silindriga yonuvchi aralashma emas, balki havo va yonilg‘i ayrim- ayrim holatda maxsus asbob va qurilmalar yordamida kiritiladi.
Birinchi takt — kiritish. Porshen (24) y.ch.n.dan p.ch.n.ga harakatlanganda silindrga kiritish klapani (21) orqali changdan tozalangan havo so‘riladi. Kiritish taktining oxirida silindrdagi bosim 80—90 kPa (0,8—0,9 kgk/sm²), harorati esa 320—340 K (50—70°C).
Ikkinchi takt — siqish. Ikki klapan yopiq holatda, porshen p. ch. n.dan y. ch. n.ga harakatlanadi, natijada silindrdagi havo siqiladi. Siqish takti oxirida havo bosimi 3000—4000 kPa (30—40 kgk/sm²) gacha, harorati esa 770—1000 K (500—730°C) gacha yetadi. Shu payt silindrga forsunka orqali yuqori bosimli yonilg‘i nasos (30) yordamida 20 MPa (200 kgk/sm) bosim ostida yonilg‘i purkaladi. Purkalgan yonilg‘i o‘ta qizigan havo bilan aralashib, o‘z-o‘zidan alangalanadi.