Dyurkgeyning deviant xulq-atvor to’g’risidagi nazariyasi

Dyurkgeyning deviant xulq-atvor to’g’risidagi nazariyasi

Reja:

1. 
   Dyurkgeyning deviant xulq-atvor to’g’risidagi nazariyasi
   

2. Qonunlar, jinoyatlar va jazolarning deviant xulq-atvorda ifodalanishi.
3. Stigmatizasiya nazariyasi.
4. Deviasiya va ijtimoiy ta’sir.
Bu misol bizning e’tiborimizni konformlik va og’ish muammosining muhim jihatlaridan biriga qaratadi. Barcha ijtimoiy me’yorlar nokonformlikdan himoya qiladigan sanksiyalar bilan birga mavjud bo’yaadi. Sanksiya boshqalar tomonidan individ yoki guruh xulqiga bildirilgan reaksiya bo’lib, uning maqsadi — mazkur ijtimoiy me’yorning bajarilipshni kafolatlash. Sanksiyalar pozitiv (konformlik uchun rag’batlantirish) yoki negativ (nokonform xulq uchun jazo) bo’lishi mumkin. Sanksiyalar formal yoki noformal bo’ladi. Formal sanksiya normalarga rioya kilishni kafolatlaydigan tashkilot yoki guruh bo’lgan joyda mavjud bo’ladi. Noformal sanksiyalar — nokonformlikka nisbatan kamroq uyushgan va ko’pincha o’z-o’zidan kelib chiqadigan reaksiya.
Rasmiy sanksiyalar tiplarining ko’pchiligi hozirgi jamiyatda sud va qamoqxonalar misolidagi jazo tizimlari bilan bog’liq. Polisiya ham jinoyatchilarni sudga tortish, ehtimol keyin qamokxonaga qamash bilan bog’liq tashkilotdir. Yo’l qoidalarini buzishning ko’pchiligi jarima yoki haydovchilik huquqidan maxrum qilish yo’li bilan jazolanadi, va bu jazolar haydovchilarning yo’l qoidalarini buzish va ayni paytda polisiyachining’ ko’ziga ko’rinmaslikka harakat qilishlari uchun kifoya kiladi. Formal negativ sanksiyalarga jarimalar, qamoqxonaga qamash va qatl etish kiradi. Pozitiv formal sanksiyalar esa unchalik ko’p emas. Haydovchivdshg avtomobilni namunali haydashini rag’batlantirish maqsadida «a’lo haydovchilik uchun» yoki bilayun haydovchi kabi unvonlar mukofot sifatida beriladi. Formal pozitiv sanksiyalar ijtimoiy hayotning boshqa sohalarida ham uchraydi: jangdagi jasurligi uchun medal bilan mukofotlash, akademik sohadagayutuklari uchun beriladigan daraja va diplomlar, sport musobaqasidagi ishtiroki uchun mukofotlar va boshqalar.
Pozitiv va negativ noformal sanksiyalar ijtimoiy hayotda barcha yeohalarning ajralmas kismi hisoblanadi. Poziti» noformal shnksiyalar maqgov, ma’qullash mazmunidagi jilmayish, yelkaga urib qo’yish kabi shakllarda ifodalanishi mumkin. Negativ noformal sanksiyalar esa odatda haqorat ohangi, so’kish yoki hayfsan, individni namoyishkorona nazarga ilmaslik ko’rinishlarida ifodalanadi. Formal sanksiyalar ancha samarali bo’lsa ham, noformal sanksiyalar konformlik va me’yorlarni saqlashda fundamental ahamiyatga ega. Do’stlar, oila, hamkasabalarning yaxshi munosabatini saqpab qolish ehtiyoji, kulgi bo’lish, uyalib qolish, rad etilishdan qochish odamlarning xulqini ko’pincha formal mukofotlar yoki jazolashdan ko’ra ko’proq belgilab beradi.