Ә жинияз атындағы нөкіс мемлекеттік педагогикалық институты бастауыш білім және спорт тәрбие жұмысы «математика оқыту методикасы»

II-ТАРАУ САБАҚ ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ ФОРМАСЫ РЕТІНДЕ


1.1 Сабақтың құрылымы және оның түрлері

Білім берудің сыныптық-сабақ жүйесіндегі педагогикалық процестің азды-көпті аяқталған сегменті – сабақ. Н.М.-ның бейнелі өрнектері бойынша. Верзилин: «Сабақ – бұл күн, оның айналасында планеталар сияқты, жаттығулардың барлық басқа түрлері айналады».

Осы уақытқа дейін педагогика ғылымында сабақ дегеніміз – оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту міндеттерін шешу үшін жүйелі түрде қолданылатын мұғалімдер мен студенттердің тұрақты ұжымының белгілі бір уақыт аралығындағы іс-әрекетін ұйымдастыру формасы деген пікір басым. . Сабақ – бір жастағы, тұрақты құрамдағы, белгіленген кесте бойынша және барлығына арналған біртұтас оқыту бағдарламасымен сабақты студенттер тобымен оқытуды ұйымдастыру формасы (Скаткин. М.Н.). Кез келген сабақтың тууы оның түпкі мақсатын – мұғалімнің қол жеткізгісі келетінін сезіну мен дұрыс, нақты анықтаудан басталады; содан кейін құралдарды белгілеу - мұғалімге мақсатқа жетуге не көмектеседі, содан кейін ғана әдісті анықтау - мақсатқа жету үшін мұғалім қалай әрекет етеді.
Сабақтың құрылымы деп оқу міндеттерін орындауға ықпал ететін сабақ бөліктерінің, сәттерінің, кезеңдерінің арақатынасы мен реттілігі түсініледі. Оқытудың теориясы мен практикасында сабақтың түрлеріне қарай оның белгілі құрылымы дамыды. Ортақ элементтер: сабақтың басын ұйымдастыру, өтілген материалды меңгеруді тексеру, жаңаны меңгеруге дайындық жұмыстары, сабақтың мақсаты мен міндеттерін қою, жаңа материалды түсіндіру, бекіту, қайталау, сабақты қорытындылау, үй тапсырмасы.
Сабақтың осы құрылымдық элементтерінің әрқайсысы өз мақсаттарын көздейді.
Сабақтың басын ұйымдастыру әдетте бір минуттан бірнеше минутқа дейін созылады және оның дербес бөлігі ретінде жүзеге асырылады. Сабақтың басқа бөлімдерінде оқу іс-әрекетін ұйымдастыру ілеспе тарап болып табылады және сабақта оқу-тәрбие үрдісіндегі жоспарланған буындардың реттілігін сақтаудан тұрады.
Сабақтың басы өте маңызды. Сабақ басында оқушылардың іс-әрекетіне шебер және дұрыс талап қоятын адам; әрбір толық оқу сессиясының сәтті өтуін қамтамасыз етеді.
Алғашқы минуттардан бастап оқушылар мұғалімде өз талабынан қайтпайтын және балалардың оқу міндеттерін орындауына қол жеткізетін көшбасшыны сезінуі керек. Бұл жерде мұғалімнің сыныпқа қалай кіргені, оның өзіне деген сенімі, үні, жүріс-тұрысы, талапты шебер жеткізуі және оқушыларға деген шынайы құрметі маңызды. Өзін-өзі сыйлайтын мұғалім сыныпқа кіріп, тіпті мұғалімнің үстеліне отырғанда да балалардың сөйлесуіне жол бермейді. Әрбір оқушыға мұғалімнің ілтипатты көзқарасы өзіне бағытталғандай көрінеді. Мұғалім сабаққа дайындығын тексереді: барлығында дәптер, оқулық, қалам, қарындаш және осы сабаққа қажеттінің бәрі бар ма, бұл керек-жарақтар оқушы үстелінде ыңғайлы орналасқан ба, балалардың зейіні шоғырланған ба, көңіл бөлетін нәрселер бар ма. Бұл оқушыларды тәртіпке, оқу жұмысын ұйымдастыра білуге үйретеді. Мұғалім сабақтың басын жүргізуде өзін арнайы жаттықтыруы қажет.[9,268]
Оқыған материалды меңгеруін тексеру (әдетте үй тапсырмасы). Сабақтың дәстүрлі түрде бекітілген бөлігі, оның мәні бір мезгілде тексеру де, бақылау да, жаңа материалды меңгеруге дайындалу. Мұғалім ең алдымен оқушылардың назарын үй тапсырмасын орындауға негіз болған негізгі идеяларға, ережелерге аударады. Барлығының тапсырманы орындағанын, қандай қиындықтар болғанын тексереді. Оқытушыға типтік қателерді, сонымен қатар әрбір оқушының тапсырманы орындау процесінің жеке ерекшеліктерін, әсіресе оқу дағдыларын қалыптастыруды түсіну маңызды. Ең бастысы - жұмыстың механикалық сипатына жол бермеу.
Егер үй тапсырмасы болмаса, онда оқушылар арнайы дайындалған сұрақтар тізбегін пайдалана отырып, мұғалім түсіндіру барысында қолданатын білімдерін жаңғыртады. Танымдық белсенділік пен сабаққа деген қызығушылық сабақтың осы бөлігін өткізуге айтарлықтай байланысты.
Сабақтың мақсаты мен міндеттерін қою. Сабақтың нақты міндеттері мен оларды жүзеге асыру жолдарын нақтылау мұғалім мен оқушылардың сабақтағы іс-әрекетінің анықтығын, жүйелі және бірізділігін қамтамасыз етеді. Сабақтың әрбір сәті сабақтың алға қойған тәрбиелік және тәрбиелік мақсаттарына сәйкес болуы керек.
Ойды шоғырландыру және бастапқы қызығушылықты қалыптастыру үшін сабақтың мақсаты мен міндеттерін қою формасының маңызы зор. Мұнда жалпы мақсат пен нақты міндеттерді біріктіру маңызды. Орыс тілі сабағында студенттер олар үшін сөйлеудің жаңа бөлігін үйреніп жатыр делік. В.В. тұжырымдарын оқу арқылы орыс тілінің мағынасын еске түсіру пайдалы. Маяковский немесе М.В. Ломоносов немесе бейнелі өрнектерді өзіңіз дайындаңыз. Мұғалімнің сөзімен айтқанда, оқушылар сөздің сұлулығын сезініп, ана тілін сүюге тәрбиелеуге деген шын ықыласпен қарауы керек. Одан кейін жаңаны меңгеруде нақты тапсырмаларды атау қажет: оқытылатын сөйлеу мүшесінің маңызды белгілері мен анықтамаларын білу, осы сөздерді басқалардың ішінен таба білу, өз мысалдарын таңдау.[4:26]
Тәрбие міндеттерін қоюдың формалары әртүрлі, бірақ жалпы ойлармен шектеліп қалмай, жалпы идеяларды нақты шарттармен біріктіруді әрқашан есте сақтау керек. Мақсаттар мен міндеттерді қою әдетте аз уақытты алады, бірақ оқу іс-әрекетіне назар аударады және үлкен тәрбиелік әсер етеді.
Түсіндіру. Оқу материалының мазмұнын ғылыми түрде баяндау сабақ құрылымындағы маңызды бөлік болып табылады. Мектеп оқушыларының қолында бар білімге негізделген ғылыми дәлелдемелердің қолжетімді логикасы, баяндаудың қарапайым және дәлелді түрі, мұғалімнің ойының анықтығы оқушылардың жаңа материалды жақсы түсінуіне және меңгеруіне негіз болады. Сабақтың бұл бөлігінде мұғалімнің мінез-құлқы қатаң болуы керек. Оның шоғырлануы балаларда көрінеді, әсіресе түсіндіру процесінде оларға мұқият қараса.
Түсіндіру сабақтың басқа бөліктеріне, мысалы, бекіту процесінде кез келген дәлелдеуді, ережені қайталау қажет болған кезде енгізілуі мүмкін.
Біріктіру. Жаттығулар, өздік жұмыс, арнайы тапсырмалар жүйесі ретінде бекіту мұғалім жаңа материалды сабақтың бір бөлігі немесе өзіндік сабақ ретінде түсіндіріп болғаннан кейін жүзеге асырылады. Бекіту процесінде назар материалдың негізгі, күшті тұстарына, теориялық ережелердің практикалық оқу іс-әрекетімен байланысына, белгілі бір оқу дағдылары мен дағдыларын қалыптастыру процесіне аударылады. Мұнда мұғалім кері байланыс, оқушылардың түсіндірмені қаншалықты сәтті түсінгені туралы ақпарат алады. Мұндай талдау оқу материалын меңгеру үшін жаттығулардың және өзіндік жұмыстардың сәйкес түрлерін таңдауға көмектеседі.
Қайталау. Бұл тақырыптар, бөлімдер, курстар бойынша оқу материалын жүйелеу, жалпылау, жаңғырту. Мұндағы қиындық негізгі идеяларды бөліп көрсетуде және жаттығулар мен тапсырмаларды таңдауда. Мұғалім алдын ала қайталау жоспарын белгілейді, оқушыларға қандай сұрақтар қойылады, олар жадынан қандай материалды қайта шығарады, нені – оқулық арқылы, қандай тренинг немесе шығармашылық жаттығулар беріледі.
Оқушыларға негізгі ойларды есте сақтау қиын болуы мүмкін. Көбінесе, қайталау кезінде мектеп оқушылары тек жеке дағдылар мен әдеттерге машықтанады және жалпылама идеяларды қабылдамайды.
Шығармашылық тапсырмаларды орындау, проблемалық тапсырмалар мен жағдаяттарды шешу барысында қайталағанда оқушылардың белсенділігі айтарлықтай белсендіріледі.
Сабақты қорытындылау. Бұл оқылған нәрсенің негізгі идеяларын еске түсіру және теориялық ережелер мен жаттығулар арасындағы байланысқа назар аударудан тұратын сабақтың салыстырмалы түрде тәуелсіз бөлігі.
Сабақтың бұл бөлігін бағаламаңыз. 1-3 минутта мұғалім сабақтың негізгі мазмұнын қайталайды. Студенттердің жұмысының жақсы жақтарын айтып, кемшін тұстарын айтады, белсенділерін атайды.
Үйге тапсырма. Мұғалім үйге берілген тапсырманы баяндайды, негізгі ойларын, орындалу жолдарын түсіндіреді. Негізгі міндет – студенттерге үйдегі оқу жұмысын ұйымдастыруға көмектесу. Мұғалім, әсіресе, бастауыш сыныптарда әрбір оқушының күнделікке тапсырма жазып алғанына, оны орындауды білетініне, оқулықты пайдалана білуіне, өз бетімен жұмыс істеуге отбасында қажетті жағдай жасалғанына сенімді болуы керек.
Сабақтың соңғы минуттарында оқушылар қоңырауды күтеді, зейіні төмен, ал кейбіреулері тапсырманы жазып үлгермеуі мүмкін, басқалары оны қалай орындау керектігін түсінбейді. Кейде мұғалім қоңыраудан кейін балалардың зейінді және жауапкершілікпен қабылдай алмайтын нұсқау беруді жалғастыратын жол берілмейтін жағдайлар болады.
Үй тапсырмасын орындау бойынша нұсқаулар анық, қысқа және дәйекті түрде берілуі керек. Бірнеше оқушыдан тапсырманы қалай түсінгенін сұрау немесе мысал келтіру тиімді.[11:304]
Әрбір сабақтың өзіндік ерекшелігі бар, екіншісінен өзінің нақты міндеттері мен мазмұнымен ерекшеленеді. Дегенмен, сабақтағы оқыту мен оқу іс-әрекетінің ортақ белгілері бар. Оқыту процесі бірнеше кезеңдерге бөлінеді: жаңа материалды жеткізу, бекіту, қайталау, тексеру және бақылау, үйге тапсырма беру, жалпылау және қорытындылау, т.б. Сабақтағы дидактикалық тапсырма оқытудың келесі түрлерін ажыратуға негіз болады. сеанстар:
- әр түрлі жұмыс түрлерін біріктіретін аралас сабақ – түсіндіру, бекіту, тексеру, қорытындылау, т.б.
- жаңа материалды меңгеруге бағытталған жаңа білімді сабақта жеткізу;
- практикалық іс-әрекеттерге, негізінен жаттығуларға назар аударылатын дағды мен дағдыны қалыптастыру және бекіту сабағы;
- белгілі бір тақырыптар мен тараулар бойынша оқытылатын материалды жүйелейтін жалпылау сабағы;
- бақылау сабағы, онда студенттер әртүрлі тексеру және бақылау, ауызша және жазбаша жұмыстарды орындайды;
- мақсаты балалардың оқуға, әдебиетке деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігін тәрбиелеу болып табылатын сыныптан тыс оқу сабақтары. Бұл сабақтардың әдеби шығармаға тікелей қызығушылыққа негізделген арнайы жүргізу формалары бар.
Олардың ұйымдастырылуында оқу шеберханаларында және мектеп алаңдарында және т.б. практикалық сабақтар сабақты өткізудің дәстүрлі формаларынан ерекшеленеді.
Экскурсия – айналадағы шындықтың нақты процестерін, оқиғаларын тікелей бақылаумен, танысумен, зерттеумен байланысты оқытудың ерекше ұйымдастырушылық түрі.[5:14]
Әрбір сабақ бір-бірінен мазмұнымен және нақты мақсаттары мен міндеттерімен ерекшеленеді деп қорытынды жасауға болады. Бірақ бастауыш мектептегі математика сабағында оқу-тәрбие іс-әрекетінде ортақ белгілер бар.