E nuritdinov

Jismoniy tarbiyaning yurak-qon tomirlari faoliyatiga ta'siri 
 
Qon  aylanishi  organizm  hayotida  muhim  rol  o'ynaydi.  Ayrim  a'zolarning  qon  bilan 
yetarlicha  ta'min  qilinmasligi,  hatto  qisqa  vaqt  ichida  yetishmasligi  ularning 
faoliyatini jidddiy buzilishlarga olib keladi. 
Yurak  va  qon  tomirlar  tizimida  umumiy  qon  aylanishining  buzilishi  deb,  shu 
tizimning  ko'pgina  bo'limlarini  o'z  ichiga  olib,  unga  qonning  normal  aylanishiga 
to'siqlik qiladigan buzilishlariga aytiladi. 
Yurak  va  qon  tomirlar  tizimining  biror  bo'limida  ro'y  bergan  ayrim  buzilishlar  qon 
aylanishining  umumiy  buzilishlariga  olib  kelishi  murnkin.  Shuning  uchun  qon 
aylanishidagi  yetishmovchilik  bir  necha  xil  ko'rinishda  bo'lishiga  qaramasdan,  turli 
kasalliklar (yurak porokida, miokardit, perikardit, kardioskleroz, o'pkaning surunkali 
kasalliklari va hokazolar) asosiy alomatlari bir xil bo'ladi. Shuning uchun yurak-qon 
tomir  kasalliklarining  oldini  olishda  yuqorida  ko'rsatilgan  sabablarni  bartaraf  etish, 
organizmni  chiniqtirish,  Jismoniy  mehnat,  sport  bilan  muntazam  ravishda 
shu^'allanish maqsadga muvofiqdir. 
Yurak-qon  tomir  tizimini  chiniqtirishda  eng  oddiy  harakat  mashg'ulotlari  bo'lgan 
yurish  va  yugurish,  nafas  olish  gimnastika  mashg'ulotlarini  bajarish  muhim 
ahamiyatga  ega.  Har  bir  yosh  kishi  har  kuni  o'rtacha  20-25  ming  qadam  (12-15km) 
katta odamlar esa kamida 10-12 ming qadam (8-10 km) yurish yoki yugurishi kerak. 
Jismoniy  chiniqqan  odamning  yuragi  morfo-fiziologik  jihatdan  bir  qator  ijobiy 
xususiyatlarga ega bo'ladi. Masalan, miokardda qon aylanishining kuchayishi, uning 
oziq  moddalar  va  kislorod  bilan  ta'minlashining  yaxshilanishi  natijasida  mushak 
tolalari  yo'g'onlashadi, yurak  devori qalinlashadi, uning  klapanlari  mustahkamlanadi 
va  hajmi  kattalashadi.  Bu  o'zgarishlar  natijasida  yurakning  qisqarish  kuchi  ortadi. 
Yurak  mushaki  qanchalik  kuchli  bo'lsa,  vaqt  birligida  ichida  u  tomirlar  tizimiga 
shunchalik ko'p qon chiqarib beradi. 
Jismoniy  mashq  bilan  shug'ullanish  yurakning  tuzilishiga  qanday  ta'sir  ko'rsatishini 
tushunib  olish  uchun  32-rasmni  ko'zdan  kechirib  chiqing.  Unda  Jismoniy  mashqlar 
bilan shug'ullangan (I) va shug'ullanmagan (II) odamlar yuragining umumiy tuzilishi 
ko'rsatilgan. 
 
Sunday  odamlar  jismoniy  mashq  bajarganda  yuragining  sistolik  hajmi  120-140  ml 
gacha  ko'payadi  (tinch  holatda  65-70  ml  bo'ladi).  Yurakning  daqiqali  hajmi  25-30 
litrgacha  ko'payadi  (tinch  holatda  5  1).  Yurakning  qisqarish  tezligi  (puls  soni)  150-
200  martagacha  ortadi  (tinch  holatda  70  marta).  Yurak  faoliyatining  kuchayishi, 
undan  arteriya  tomirlariga  chiqariladigan  qon  miqdohning  ortishi,  organizmda  qon 
aylanishining  tezlashuvi  barcha  to'qimalar  hamda  yurak  mushaklari  oziq  moddalar, 
gormonlar, vitaminlar, kislorod bilan ta'minlashini yaxshilaydi. 
Shuni  ta'kidlash  kerakki,  yurak-qon  tomir  tizimini  jismoniy  mashqlar  bilan 
shug'ullanib  chiniqtirish  asta-sekin  olib  borilishi  zarur.  Chiniqishning  boshlanishida 

---

 
51 
jismoniy  mashqlar  hajmi  kam  bo'lib,  asta-sekin  ko'paytirilishi  kerak.  Har  bir  odam 
bajaradigan  mashqining  hajmi,  ya'ni  har  kuni  yuradigan  va  chopadigan  masofasi, 
harakat  tezligi  uning  yoshini,  jismoniy  rivojlanish  darajasini,  sog'lig'ini  e'tiborga 
olgan  holda  belgilanishi  kerak.  Aks  holda,  yurak  zo'riqishi  natijasida  har  xil 
kasalliklar  yuzaga  kelishi  mumkin.  Shuning  uchun  jismoniy  mashqlar  bilan 
chiniqishga ahd qilgan odam shifokor bilan ish ko'rishi lozim