Ea 5-21 guruh talabasi Egamberdiyev Azamatning

O’zgaruvchan tokni to’g’rilash Nochizik zanjirlarda bir tomonlama uzgaruvchanlik xususiyatiga ega bulgan nochizik elementlar aloxida kategoriyani tashkil etadi. Bu elementlarning karshiligi tokning shartli tugri yunalishda juda kichik bulib, uning teskari yunalishida uta katta kiymatga ega buladi. 1-3-rasmda nochizik elementga sinusoidal kuchlanish U = Um (t) (punktir chizik) ta‘sir etganda olingan yarim utkazgichli diodning ideallashtirilgan volt-amper xarakteristikasi i (u) va tokning shakli i(t) kursatilgan. Kuchlanishning musbat yarim davridagi uzgarishida (I-I‘-I‘‘ ga utish) diodning karshiligi kichik (v.a.x.1) bulganligidan undan utaetgan tok I‘ nuktaning koordinatasi bilan aniklanib, amplitudasi katta kiymatga ega buladi. Kuchlanishning manfiy yarim davrdagi uzgarishi esa (yeki =Um(t) sinusoidaning manfiy yarim davri) diod xarakteristikasining pastki kismiga mos keladi. Ana shu kiska vakt oraligida diodning toki xisobga olmaslik darajada kichik buladi, chunki tokning bu yunalishida diodning ichki karshiligi uta katta (v.a.x.11). Teskari tokning amplitudasi nukta 2‘ ning koordinatasi bilan aniklanadi (2-2‘- 2‘‘ga utish). Shunday kilib, agar dioddagi kuchlanishning bir davrdagi urtacha kiymati nolga teng bulsa, dioddan utaetgan tokning urtacha kiymati uning musbat yarim tulkini yuzasining davri T  2  ga nisbati bilan aniklanadi. Real zanjirlarda tugrilangan tokning musbat yarim tulkinining amplitudasi teskari tokning amplitudasidan bir necha yuz va xatto ming marta katta buladi. Shuning uchun injenerlik xisoblashlarida teskari utkazuvchanlik toki e‘tiborga olinmaydi. Tugrilash effektidan sanoatda uzgaruvchan tokni uzgarmas tokka aylantirishda keng foydalaniladi. Bunga asosiy sabab shuki, uzgarmas tok manbalariga karaganda uzgaruvchan tok manbalari keng tarqalgan.

V. Rele effekti Kup kiymatli funksiya bilan ifodalanadigan va pasayuvchi uchastkali xarakteristikaga ega bulgan nochizik zanjirlar xamda elementlar nazariy va amaliy jixatdan aloxida kategoriyani tashkil etadi. Bu kategoriyadagi zanjir va elementlar kuyidagi xossalari tufayli dikkatga sazovordir. Rasm 3 da uchta I, II, III xarakterli uchastkalarga bulingan, egri chizik bilan tasvirlanuvchi nochizik boglanish u(x) kursatilgan. Berilgan xarakteristikaning kup kiymatli funksiya bilan ifodalanishiga sabab shuki, x ning bitta kiymatiga «y» ning birdan uchgacha bulgan kiymatlari mos kelishi mumkin. Xakikatan, agar 1 egri chizikning «g» nuktasidan chap tomonda va 111 egri chizikning «b» nuktasidan ung tomonda x ning xar bir kiymatiga «y» ning bitta kiymati tugri kelsa, «ag» va «bv» kesmalarning oraligida, ya‘ni «b» va «v» (yeki «a» va «g») nuktalar oraligida x ning xar bir kiymatiga «u: ning nazariy jixatdan ekvivalent bulgan uch xil kiymati tugri kelishi mumkin. Masalan, x 0 argumentning kiymatiga (3-rasm) y=f(x) funksiyaning bir-biriga teng bulmagan uch xil yI, yII va yIII kiymatlari mos keladi. Berilgan u=f(x) xarakteristikaning boshka xususiyati shundaki, agar 1 va 111 uchastkalarda va u ning uzgarishi mos ravishda utsa, 11 uchastkaning urtasida ularning uzgarishi uzaro teskari buladi, ya‘ni 11 pasayuvchi uchastkada x ning ortishi u ning kamayishiga, x ning kamayishi esa, aksincha u ning ortishini yuzaga keltiradi. Agar y=f(x) funksiya nochizik elementning kandaydir volt- amper xarakteristikasi i=f(u) ni ifodalasa, xarakteristikaning ana shu kesmasidan nochizik elementning (yeki butun nochizik zanjirning) karshiligi manfiy deb xisoblanadi. Barcha nochi- zik passiv zanjirlar volt-amper xarakteristikalari shundaki, bu zonada zanjir barkaror ishlay olmaydi, aks xolda zanjir generator rejimida ishlashi kerak buladi. Shuning uchun x ning O dan biror maksimumgacha bir tekis ortishi y ning «a» nuktadan «b» nuktaga, x ning maksimumdan O gacha kamayishi esa y ning «v» nuktadan «g» nuktaga sakrab utishi bilan sodir buladi, ya‘ni xarakteristikada x ni xarakterlovchi nukta uning ma‘lum chegaraviy kiymatlarida 1 uchastkadan 111 uchastkaga (11 uchastkani chetlab) sakrash bilan utadi, va teskarisicha. Bunda f(x) funksiya uzining kiymatini argumentning chegaraviy kiymatlari (x  xa ва x  xb ) da yukoriga va pastga sakrab uzgartiradi, ana shu xususiyat rele effekti deb ataladi.