Eftaliylar davlati va turk xoqonligi
Download 0.71 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekiston hududidagi ilk orta asr davlatlari eftaliylar davlati va turk xoqonligi (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Farg’ona
- “tudun”
- “ko’shk” , “qasr”, “qo’rg’on” va “qo’rg’oncha”
- Turk xoqonligida madaniy va ma’naviy hayot
- Eftaliylar davlati mavzusi yuzasidan test savollari
- 4. Eron shohi Shopurning sharqdagi janglari haqida qaysi asrda ma’lumotlar keltirilgan
|
So’g’diylar dehqonchilik va bog‟dorchilik, ayniqsa uzumchilikda nihoyatda omilkor edi.Chorvachilikda mayda va yirik shohli hayvonlar bilan bir qatorda ot, hachir eshak va tuyalar boqilardi. Ayniqsa So‟g‟dning hisori qo‟ylari va tulporlari juda mashhur edi. So‟g‟d shaharlari bu davrda hunarmandchilikning markaziga aylanadi. Ularda to‟qimachilik, kulolchilik, ko‟nchilik, chilangarlik, taqachilik, najjorlik, qurolsozlik va zargarlik yuqori darajada rivojlangan edi. So‟g‟d tog‟laridan oltin, jez, novshadil va yalama tuzlar kavlab olinardi. Shaharlarda hunarmandchilikning yuksalishi o‟z navbatida ichki va tashqi savdo aloqalarining kengayishiga imkon beradi. So‟gddan Sharqiy Osiyo va Xitoyga qimmatbaho toshlar va ulardan yasalgan zeb-ziynat- lardan tortib, turli-tuman matolar va dorivorlargacha olib chiqilardi. Tohariston nisbatan mustaqil hokimliklarning bir nechtasi Toharistonda joylashgan edi. Balx shahri Toxariston poytaxti bo‟lgan. Tohariston avval eftaliylar, so‟ngra Turk xoqonligi tomonidan bo‟ysundiriladi. Manbalarda ta‟rif etilishicha, Tohariston aholisi budda diniga e‟tiqod qilgan. Tohariston 25 xarfdan iborat yozuvga ega bo‟lgan.
40
Aholisi ip va ipak matolardan kiyingan. Tog‟liklari po‟stin va jun chakmon kiyishgan. Tohariston aholisining asosiy qismi o‟troq dehqonchilik bilan shug‟ullangan. U yerda ayniqsa qurolsozlik yuksal- gan. Chokarlari kamon, gurzi, cho‟qmor, xanjar, shamshir va sovutlar bilan qurollanardi. Toharistonda shishasozlik va to‟qimachilik ham ancha rivoj topgan edi. Tohariston ko‟p mamlakatlar bilan savdo aloqalari olib borgan, o‟z chaqa tangalari ichki savdo muomalasida yurgan. Farg’ona hukmdorlari “ixshid” deb atalgan. Farg‟ona yerlari juda hosildor, aholisi dehqonchilik bilan kun kechirgan, paxta va sholi ekkan. Koson, Axsikat va Quva kabi yirik markaziy shaharlarida hunarmand- chilikning turli sohalari rivoj topib, uning mahsulotlari ichki va tashqi bozorlarda juda xaridorgir bo‟lgan. Qo‟shni mamlakatlarga bo‟yoq, rangli shisha buyumlar va dori darmonlar chiqarilgan. Farg‟ona vodiysida o‟troq aholi bilan bir qatorda chorvadorlar ham yashagan. Qurama va Qoramozor tog‟lari yonbag‟rida qadimdan yilqichilik bilan shug‟ullangan. Bu yerda ko‟paytirilgan tulpor otlarning dong‟i jahonga taralgan. Choch va Iloq. Chirchiq va Ohangaron vodiylarida ikkita hokimlik mavjud bo‟lgan. Manbalarda ulardan Choch, ikkinchisi Iloq mulki nomlari ostida tilga olinadi. Chochning markazi Choch shahri bo‟lib, hukmdori “tudun” deb yuritilardi. Iloqning markazi Tunkat, hokimlari “dehqon” deb atalardi. V asrda ular Eftaliylar davlatiga, VI asrda esa G‟arbiy turk xoqonligiga bo‟ysundiriladi. Choch va Iloq sertarmoq xo‟jalikka ega bo‟lib, sug‟orma dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik, konchilik, ichki va tashqi savdo yuksak darajada edi. Choch va Iloq tog‟lari oltin, kumush, rangli ma‟danlar, temir va jilvador chaqmoq toshlarga boy edi. Karvon yo‟lining o‟lka orqali o‟tishi Choch va Iloqqa ichki va tashqi savdo-sotiqning kengayib, shaharlarining gavjumlashuviga imkon beradi. Choch tudunlari old tomoniga mulkdorning surati, orqasiga gajak dumli bars yoki qoplon tasviri, ba‟zan sulolaviy ayri tamg‟a tushirilgan chaqa tangalar zarb etganlar. Ilk o‟rta asrlarda O‟rta Osiyo hokimliklarida ma‟lum tartibdagi boshqaruv ma‟muriyati tashkil topgan edi. Boshqaruv ma‟muriyatining asosiy vazifasi fuqarolardan boj, soliq va yasoqlarni o‟z vaqtida yig‟ib olish, jamoat ishlariga ularni safarbar etishdan iborat bo‟lgan. Kirim- chiqimlar aniq va ravshan qayd etilib, hujjatlashtirilgan. Ularga barmoq bosilib, hatto muhr bilan tasdiqlab qo‟yilgan. V-VII asrlarda O‟rta 41
Osiyoda, bir tomondan, yerga egalik qilish munosabatlarining o‟rnatilishi va mustahkamlanib borishi, ikkinchi tomondan ko‟chmanchi chorvadorlarning beto‟xtov shiddat bilan kirib kelishi va o‟troqlashuvi shahar va qishloqlarning qiyofasi va aholisining turmush tarzi-yu ahvoliga jiddiy ta‟sir ko‟rsatadi. Ziroatkor yerlar kengayib, dehqonchilik vohalarining suv ta‟minoti tubdan yaxshilanadi. Tog‟oldi maydonlariga suv chiqarib, yangi yerlar o‟zlashtirildi. Shaharlar gavjumlashdi. Qishloqlarda “ko’shk”, “qasr”, “qo’rg’on” va “qo’rg’oncha”, nomlari bilan shuhrat topgan istehkomli turar joylar qad ko‟tardi. Ko‟shk, qasr va qo‟rg‟onlar ko‟proq yirik sug‟orish shoxobchalari boshida, markaziy shaharlarning tevarak-atrofida hamda dehqonchilik vohalari chegaralari bo‟ylab joylashgan edi. Suv chiqarib obod etilgan vohalar bo‟ylab katta- kichik qal‟alar, mayda qo‟rg‟onchalar quriladi. Ko‟shk va qasrli qo‟rg‟onlarda mulkdor dehqonlar, qo‟rg‟onchalarda esa ziroatchi mehnatkash aholi yashar edi. Istehkomli qasr, qo‟rg‟on va ko‟shklar asosan tashqi dushman xujumiga qarshi mudofaa inshooti, chokarlar to‟planadigan joy, ma‟muriy markaz hamda oziq –ovqat va qurol-yarog‟ saqlanadigan ombor vazifasini o‟tagan. O‟rta asrlarda shaharlar uch qismdan iborat bo‟lgan. Ular “ark”, “shahriston”, “rabod” deb yuritilgan. Shaharlarning uchala qismi ham alohida-alohida devorlar bilan o‟rab olingan. Ularning bir nechta darvozalari bo‟lgan. Shahar devorlari bo‟ylab oqib o‟tgan anhor handaq vazifasini bajargan.
Bu davrda So‟g‟d, Xorazm va Tohariston aholisining alohida- alohida yozuvlari bo‟lib, so‟g‟d va xorazm yozuvlari qadimgi oromiy yozuvi asosida maydonga kelgan edi. Tohar yozuvi baxtar yozuvi asosida shakllangan edi. Xat, xujjat va ayrim axborotlar kabi maktubotlar asosan charm, yog‟och va sopolga va kamdan-kam xollarda qog‟ozga bitilardi. Chunki qog‟ozning bahosi nihoyatda baland edi. Ayrim bitiklar esa xatto podsho saroylari va ibodatxona devorlariga ham yozilar edi. Ular orasida elchilijk maktublari, xo‟jalik kirim-chiqimlari, yuridik shartnomalari, astronomik xujjat, tarixiy yodnomalar hamda diniy aqidalar bitilgan nodir qo‟lyozma topilmalar bor. Bizning zamonimiz- gacha saqlanib qolgan sug‟d yozuvlari Panjikent yaqinidagi qal‟ai Mug‟da, Sharqiy Turkistondagi Turfon shahri yaqinida, Samarqandning qadimiy xarobasi Afrrosiyobda qayd etilgan. 42
Ularda So‟g‟dning siyosiy, tarixiy, huquqiy qonunlari, iqtisodiy va diniy e‟tiqodlari xususida muhim ma‟lumotlar keltirilgan. So‟g‟dda o‟g‟il bolalar 5 yoshga to‟lgach, yozuv va hisobga o‟rgatilar, so‟ngra ular yigirma yoshga kirganlarida savdo ishlarini o‟rganish uchun o‟zga mamlakatlarga jo‟natilar edi. So‟g‟d xati asosida uyg‟ur va turk yozuvlari shakllangan. Uyg‟ur yozuvidan esa o‟z navbatida keyinchalik mo‟g‟ul va manchjur xatlari paydo bo„lgan. So‟g‟diylarning kattagina guruhi doimo turk hoqonlarining qarorgohida yashagan. Ularning ayrimlari saroy ayonlar va ma‟murlari qatoridan o‟rin egallab, maslahatchi, elchi xat va savdoga o‟rgatuvchi ustoz vazifasini bajarganlar. Shunugdek, ko‟k turk xati ham qo‟llanilgan bo‟lib, turklarning bu yozuvi biri ikkinchisiga tutashib ketgan 38-40 ta harfdan iborat edi. U tosh va yog‟ochlarga o‟yib yozishga nihoyatda qulay edi. Qadimgi ko‟k turk bitiklari (Qultegin va Bilgaxoqon bitiklari) Oltoy va Sharqiy Turkistondan Tashqari, Yettisuv, Farg‟ona va Zarafshon vodiylaridan topib o‟rganilgan. Ular qabr toshlari, sopol va metal buyumlar, yog‟och hamda tanga pullarga bitilgan. VI-VII asrlarda O‟rta Osiyoda zardushtiylik, buddaviylik, xristianlik, moniylik va qam (shomonlik) kabi bir necha mahalliy dinlar mavjud bo‟lgan. Aholining ko‟pchiligi zardushtiylik diniga e‟tiqod qilgan. Zardushtiy dinida yaratuvchanlik qudratiga ega tangri- Axuramazda bo‟lib, u odam va odmzodning, tabiat va jamiyatdagi barxha hodisalarning yaratuvchisi sifatida targ‟ib qilingan. Axuramazda yorug‟lik, farovonlik, sihat-salomatlik, tinchlik va boshqa barcha ezgu hodisalar tangrisi sifatida, zulmat, ochlik, urush, o‟lim, yomon ishlar, qabih niyatlar va qabohatliklarning homiysi Axriman bilan doimo uzluksiz kurash olib borgan. Zardushtiylik e‟tiqodi bo‟yicha olov nihoyatda muqaddas hisoblangan. Quyosh olamga hayot bag‟ishlaydi. Uning nuri bilan barcha jonzod uyg‟onadi va yashnaydi. Axuramazdadan tashqari, zardushtiylarning Mitra, Farna, Nana yoki Nohud, Mirrix va Xubbi kabi mahalliy ezgulik tangrilari ham bo‟lgan. Bu davrda aholi orasida budda dinining ham mavqei past emas edi. Garchi u So‟g‟dda juda kam tarqalgan, ammo O‟rta Osiyoning janubiy viloyatlarida, xususan Toharistonda, Farg‟ona va Yettisuvda hamda sharqiy Turkistonda, ayniqsa shahar aholisi o‟rtasida keng tarqal- gan edi. VI asr oxiri, VII asr boshlarida ayrim G‟arbiy turk xoqonlari budda dinini qabul etib, butxonalarning qurilishida homiylik qiladilar. 43
Yozma manbalardan ma‟lum bo‟lishicha, O‟rta Osiyo viloyat- larida bu davrda xristian dinining nestorian ta‟limotiga e‟tiqod qiluvchi jamoalarning soni ham oz emas edi.Samarqand viloyatining Urgut tumani So‟g‟ddagina emas, balki butun O‟rta Osiyoda nestorianlik markazlaridan hisoblanar edi. Qo‟shtepa yodgorligida topilgan xum parchasida xristianlikning asosiy udumlaridan biri – cho‟qintirish marosimi tasvir etilgan. Unda chap qo‟lida injil, o‟ng qo‟lida esa xoch tutgan uzun kiyimdagi rohib xochini boshyalang tiz cho‟kib turgan kishining boshi uzra tutib turibdi. Ilk o‟rta asrlarda Orta Osiyo xalqlarining mafkuraviy hayotida moniylik dini ancha chuqur ildiz otgan edi. Moniylik dini ta‟limoti bo‟yicha olamning ibtidosi ikki qarama-qarshi yaratuvchi – yorug‟lik va ezgulik hamda zulmat va yovuzlikdan iboratdir. Ibodat, ro‟za sadaqa moniylik dinining arkoni hisoblangan. Bu dinga asos slogan Moniy tarixiy shaxs bo‟lib, u Bobilda (216-274-y.) dunyoga kelgan. U o‟z targ‟ibotini Midiya va Forsda boshlagan. Biroq Eronda uning ta‟limoti otashparastlarning ashaddiy ruhoniylari tomonidan qaashatgich zarbaga uchraydi. Keyinchalik bu mazhab tarafdorlari O‟rta Osiyoning janubiy viloyatlari va Sharqiy Turkistonda qaror topadi. VI-VII asrlarda Moniy dini Murg‟ob vohasi orqali Tohariston, So‟g‟d, Sharqiy Turkiston va Xitoyga yoyiladi. Moniy ta‟limotida tasviriy san‟atga va musiqaga katta ahamiyat beriladi. Diniy targ‟ibot va marosimlarda, ayniqsa tasviriy san‟atdan keng foydalanilgan. Turk xoqonligining chorvador aholisi qadimdan moniylk diniga sig‟inib kelgan. Bu din jon va ruhlarga, ota bobolar ruhiga sig‟inish e‟tiqodini tarbiyalagan. Qadimgi turklar o‟z dinini “qam” deb yuritganlar. Chunki ularda “shomon” degan so‟z bo‟lmagan. Bu din koinotni yo‟qlikdan bor qilgan Ko‟k Tangriga e‟tiqod qiluvchi yakka xudolik dini hisoblanadi. Chorvador ko‟chmanchi aholi Tangriga bag‟ishlangan marosimlar o‟ tkazib, qurbonliklar qilishgan. Masalan, Ko‟k Tangri sharafiga qurbonlik uchun qora qashqa ot so‟yilgan. Bu diniy e‟tiqodlarning omixtasi asosida O‟rta Osiyi xalqlarining moddiy va ma‟naviy madaniyati rivoj topdi. Tasviriy san‟atning rassomlik va haykaltaroshlik kabi bir qator tarmoqlari ravnaq topdi. Ular o‟z davrida sodir bo‟lgan o‟zgarishlardan dalolat beradi. Surxon vohasida Bolaliktepa va Zarafshon vodiysida Panjikent, Varaxsha va Asfrosiyob, Farg‟ona vodiysida Quva xarobalarida hamda boshqa yodgorliklardan topib o‟rganilgan devoriy 44
suratlar, haykallar va ganchkoriy naqshlar o‟sha zamonning yuksak san‟at asarlaridan xisoblanadi. Devoriy tasvirlar o‟sha zamonning o‟ta murakkab hayoti, din-u e‟tiqodi va tashqi mamlakatlar bilan olib borilgan aloqalardan hikoya qiluvchi manba hamdir. Haykaltaroshlik rivojiga ayniqsa budda dini kuchli ta‟sir ko‟rsatgan. Farg‟ona vodiysida Quvadan hamda Qo‟rg‟ontepa yaqinida Ajinatepadan buddaning bahaybat haykallari topib o‟rganilgan. Ajinatepadan topilgan budda haykallarining bo‟yi 12 metrga boradi. Bu davrda badiiy yog‟och o‟ymakorligi san‟ati ham yuqori darajada turgan. Ilk o‟rta asr ganchkorligi san‟atining nodir yodgorligi namunalari Varaxsha topilmalari orqali tadqiq etildi. Turli xil geometrik shakllar, mevali daraxt va o‟simliklarning o‟ymakor naqshlari, ov manzarasi Buxoro hukmdorining Varaxshadagi qarorgohining hashamatli saroy devorlarini bezab turgan. O'rta Osiyoda musiqa, raqs, qo'shiqchilik, qiziqchilik, dorbozlik kabi san‟atning turli sohalari ham rivojlangan edi. Bu davrda san'at sohasida Buxoro qiziqchilari, Samarqand naychilari, Toshkent o'yinchi yigit va raqqosa qizlari bilan shuhrat topgan edi. Choch o'yinchi yigitlari ijro etgan mashhur “Choch raqsi” yoki doira chertmasiga imo bilan yelka uchirib tushadigan o'ynoqi “doira raqsi” Xitoy ayonlarini maftun etib, ularni hayratga solgan edi. Birgina Buxoro shahrida usta hunarmandlar tomonidan o'n turdagi cholg‟u asboblari yasalgan. Shunday qilib, VI-VIII asrlarda O‟rta Osiyo xalqlarining ijtimoiy hayotida yerga egalik munosabatlari shakllanib, mustahkamlanib bordi. Iqtisodiy hayotda hunarmandchilik, sug‟orma dexqonchilik va chorva- chilik rivoj topib, ichki va tashqi savdo kengaydi. Madaniy hayotda esa me‟morchilik, xat-savod, diniy e‟tiqodlar, tasviriy san‟at va musiqa ravnaq topib, madaniy aloqlar jonlandi. Natijada ilk o‟rta asrlarning ma‟naviy hayotini o‟zida mujassamlashtirgan o‟ziga xos serqirra madaniyat yaratildi.
a) ilk o‟rta asrlar davlatlari qatorida nafaqat Markaziy Osiyo, balki ko‟plab Sharq mamlakatlari davlatchiligi tarixida o‟z o‟rniga ega bo‟lgan eftaliylar va turk xoqonligi davlatlarini kengroq o‟rganish va mustahkamlash maqsadida talabalar o‟rtasida savol-javob, blits so‟rov usulidan foydalanish; 45
b) talabalarga eftaliylar va turk xoqonligi davlatlarining turli jabhalarini qamrab olishga oid krossvordlar tuzishni tavsiya etish; c) eftaliy hukmdorlar va turk xoqonlarining faoliyatini yorituvchi jadvallar tuzish. Eftaliylar davlati mavzusiga doir Amaliy mashg’ulotning texnologik kartasi Bosqichlar vaqti Faoliyat mazmuni o‟qituvchi talaba
1 bosqich Kirish
(5 daqiqa) 1.1.
Mashg‟ulotning tashkiliy qismini o‟tkazadi. 1.2. Mashg‟ulot mav- zusi, uning maqsadi va tuzilishi bilan tanishti- radi.
1.1. Davomat haqida ma‟lu- mot beradi.
1.2. O‟qituvchini tinglaydi, kerakli materiallarni tayyor- laydi.
2 bosqich Ma‟ruzalarni tinglash va
tahlil etish (25 daqiqa) 2.1. Talabalarning mav- zuga tayyorgarligini va ularning guruh bo‟lib ishlashlarini tashkil- lashtiradi. 2.2. Mashg‟ulot jarayo- nida
ma‟lumotlarni umumlashtiradi va xu- losa qiladi. 2.1. Ma‟ruza mazmuni bilan tanishtiradi, ma‟ruza bahs- larida ishtirok etadi.
yozib boradi. 3 bosqich Jadvallar tuzish
(20 daqiqa) 3.1. Eftaliylar davlati yuzasidan klaster o‟tka- zish.
3.2. Talabalarning yoz- ma ishlarini tekshirish 3.1. Ilk o‟rta asr davlat tuzilmalarini sanab o‟tadi, test ishlaydi. 3.2.Jadvallarni izohlaydi misollar keltiradi. 3.3. Jadvallarni ko‟chirib oladi
46
4 bosqich Og‟zaki so‟rov (20 daqiqa) 4.1. Nazariy materiallar bo‟yicha savollar be- rish.
etadi.
5 bosqich Yakuniy bosqich
(10 daqiqa) 5.1.
Mashg‟ulotni yakuniga yetkazadi, talabalarning mustaqil ishlash qobiliyatlarini tahlil etadi. 5.2. Yangi mustaqil ish yuzasidan vazifalar beradi. 4.1. Tinglaydi.
4.2. Vazifalarni yozib oladi.
to’g’ri keladi? A. V asr B. IV asr C. V-VI asr D. VI asr.
A. Haytal B. Eftal C. Abdal D. Tetal
A. Bey-shi B. Rim tarixi C. Si-fan-chi D. Siyu Szi
A. Rim tarixi
B. Si-fan-chi C. Armeniya tarixi D. Siyu Szi
A.Geografiya
C.Armeniya Tarixi
D.Rim Tarixi. 6. Sosoniylar shohi Pero’zning eftaliylarga qarshi olib brogan jangi haqidagi ma’lumotlar qaysi manbada keltirilgan? A. Geografiya
C.Armeniya Tarixi
D.Xronika 7. Eftaliy shohlar haqidagi ma’lumotlar qaysi hind manbasida uchraydi? A. Mahabxorat.
B. Radjatarangin C. Kuvalayamala
D. Puran 47
8. E.V. Rtveladzening fikricha eftaliylar baqtriyaning mahalliy aholisi bo’lib o’zlarini qanday ataganlar? A. Abdal B. Eftal C. Baqtriy D. Alxon.
A. Pero‟z B. Shopur I C. Varaxran V D. Yazdugird II 10. Eftaliy shohi Vaxshunvor Eftalon nechanchi yili Toharistonni egallaydi? A. 457 yil B.452 yil C. 502 yil D. 456 yil
B. Oq shunqor C. Vaxsh xudosining suyuklisi D. Xush navo
A. Yazdigird B. Varahran V C. Pero‟z D. Qo‟mbiz 13. Sosoniy shohlar Pero’z va Xormizd o’rtasidagi jangda Pero’zning g’alabasiga katta yordam bergan eftaliy shohining ismini toping. A. Vaxshunvor Eftalon B. Grumbat C. Faganish
14. Sosoniy shohi Pero’zning eftaliylarga qarshi ikkinchi xujumi qachon boshlandi? A. 479 yil B. 482 yil C. 457 yil D. 456 yil
A. Xormizd B. Balash C. Yazdigird D. Qo‟mbiz
A. Xosrav I Anushirvon davrida B. Pero‟z davrida C. Xormizd davrida
17. Eftaliylar davrida Eronda qanday qo’zg’olon yuz berdi ? A. Mazdak boshchiligida B. Moniy boshchiligida C. Muqanna boshchiligida D. G‟urak boshchiligida
A. 520 yil B. 513 yil C. 567 yil D. 601 yil
A. 457 yilda B. 512 yilda C. 460 yilda D. 457 yilda
48
20. 409-515-yillarda Gupta imperiyasini mag’lubiyatga uchratgan eftaliy shohi kim? A. Toraman
C. Vaxshunvor Eftalon D. Faganish 21. Eftaliy shohi Mihirakul nechanchi yillari taxtda o’tiradi? A. 513-533 yil
C. 509-513 yil
D. 515-520 yil 22. Eftaliy shohi Mihirakul o’z davlatining poytaxti etib qaysi shaharni egallaydi? A. Gandhara B. Radjastan C. Sind D. Sagala
A. Mihirakul
C. Toraman
24. Eftaliylar davlati tarkibiga Urumchi nechanchi yillarda qo’shib olindi? A. 478-479 yilda
B. 490-497 yilda C. 495-496 yilda
D. 477-478 yilda 25. Egtaliylar davlati elchilari nechanchi yilda Xitoyga boradilar? A. 516 yilda
C. 530 yilda
D. 457 yilda 26. VI asr ikkinchi yarmiga kelib eftaliylar qaysi davlatning bosqiniga duchor bo’ladilar? A. Turk hoqonligi
B. Xitoy imperiyasi C. Gandhara davlati
D. Arab xalifaligi. 27. Manbalarda ta’kidlanishicha eftaliylar davlati aholisi orasida oilaviy turmushda qanday ko’rinishlar mavjud bo’lgan? A. Poligamiya
C. Poliandriya
D. Ekzogamiya 28. Eftaliy hukmdorlar odatlariga ko’ra taxtga kim egalik qilish huquqiga ega bo’lgan? A. Taxt otadan o‟g‟ilga meros bo‟lib o‟tgan B. Taxtaga sulolaning munosib kishisi o‟tirish huquqiga ega bo‟lgan. C. Mamlakatning eng obro‟li kishisi o‟tirgan. D. Taxt uchun kurashda g‟olib bo‟lgan kishi o‟tirgan.
49
29. Eftaliylar davlatida mavjud bo’lgan kanurang unvoni qanday ma’noni anglatgan? A. Chegara soqchisi.
B. Qo‟shin boshlig‟i C. Shohning yaqin kishisi D. Bosh vazir 30. Eftaliylarda xvabular kimlar bo’lgan? A. Qo‟shin boshliqlari B. Oqsoqollar C. Amaldorlar
31. Eftaliylar davlatida tuya tasviri tushirilgan tangalar qaysi hududda zarb etilgan? A. So‟g‟dda
C. Chochda
D. Chog‟aniyonda 32. Eftaliylar davrida qaysi til xalqaro savdo tili sifatida keng qo’llaninlgan? A. So‟g‟d tili
C. Xorazm tili
D. Fors tili 33. Eftaliylar yozuvi necha xarfdan iborat bo’lgan? A. 27 xarfdan
C. 25 xarfdan
D. 28 xarfdan 34. Eftaliylar davlatida qaysi din davlat dini sifatida e’tirof etilgan? A. Moniylik
B. Zardushtiylik C. Buddaviylik D. Ko‟p dinlar mavjud bo‟lgan va hech biri davlat dini sifatida e‟tirof etilmagan.
A. Surxondaryoda
B. Samarqandda C. Xorazmda
D. Buxoroda. Download 0.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|