Egamov botir ergashevichning


Download 304.96 Kb.
bet5/9
Sana27.10.2023
Hajmi304.96 Kb.
#1728106
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
Мустақил таълим мавзулари

Халкаро мехнат таксимоти — мамлакатлар маълум бир махсулот ишлаб чикаришга ихтисослашишини назарда тутатиган мамлакатлараро ижтимоий- худудий мехнат таксимоти ривожланишининг энг юкори поFOнаси.
Халкаро мехнат кооперацияси халкаро мехнат таксимотига асосланган энг юкори самара билан ишлаб чикарилаётган махсулотларни мамлакатлараро айирбошлашдир.
Ишлаб чикариш омилларининг халкаро таксимоти — бошка мамлакатларга нисбатан маълум бир махсулотларни самаралирок ишлаб чикариш учун мухим хисобланадиган, турли хил мамлакатларда тарихий шаклланган омилларнинг мавжудлиги.
Халкаро иктисодий муносабатлар жахон хужалиги вужудга келмай туриб, савдо куринишида мавжуд булган. Масалан, Европа давлатлари уртасидаги савдо муносабатлари, Буюк Ипак йули давлатлари уртасидаги савдо муносабатлари. Аммо бу муносабатлар факатгина минтакавий характерга эга булган. Замонавий халкаро иктисодий муносабатлар эса глобал характерга эгадир.

    1. Халкаро иктисодий муносабатларнинг
      ривожланиш тенденцияси


Халкаро иктисодий муносабатларнинг шаклланиши ишлаб чикариш кучининг ривожланиш даражасига богаикдир. Кадимги даврларда инсонлар уруг, кабила булиб яшаётган пайтларда улар узаро товарлар айирбошлаш оркали савдо килганлар. Кейинчалик эса давлатлар шаклланди хамда улар халкаро савдони даставвал минтакалар куламида кейинчалик эса дунё буйлаб амалга оширдилар. Бу эса уз навбатида, жахон бозори шаклланишига олиб келди.
Эрамиздан 3-4 минг йил аввал Кадимги Шаркда халкаро савдо йулга куйилган эди. Товарлар узга шахарларга карвонлар, денгиз оркали олиб келиниб сотиларди. Уша пайтда асосий савдо махсулотлари ипак махсулотлари, матолар, турли кимматбахо тошлар, керамика ва металлардан килинган асбоб- ускуналардан иборат булган. Миср ва унинг атрофидаги давлатларда олтин савдони амалга ошириш воситаси булган. VII асрларда кичик Осиё давлатларида эса савдо муносабатларини амалга оширишда турли металлардан тайёрланган тангачалардан фойдаланилган. Бундай халкаро иктисодий муносабатлар Александр Македонский боскинигача давом этган.
Кадимги Грецияда эса савдо муносабатлари давлатлар уртасида амалга оширила бошлаган, шунингдек, бу ерда давлатлар алохида товар турларини ишлаб чикаришга ихтисослаша бошлаган. Бу эса мехнат самарадорлигининг ошиши хамда мамлакатлар уртасидаги савдо муносабатларининг кенгайишига сабаб булди. Уша даврда Урта ва Кора денгиз атрофидаги давлатларда савдо воситаси сифатида юнон купонлари амалда булган. Тангаларни куллай бошлагандан сунг турли давлатлар уз савдо воситаларини тангага алмаштира бошлаганлар ва бу банк иши фаолияти шаклланишининг илк боскичи эди. Бу кейинчалик Осиё ва Африка минтакаларида молия-савдо муносабатларининг ривожланишига туртки булди.
Рим империяси катта худудни эгаллагани учун савдо халкаро даражага чикди. Чунки бу даврда Рим империяси Осиё, Африка ва Европа давлатлари билан савдо муносабатларини йулга куйган эди. Империя даврида савдо килинадиган товар турлари хамда транспорт воситалари хам ривожлана бошлади. Банк ишлари ва пул муносабатлари ривожланиб, савдо муносабатларида оддий ва трансфер векселлардан фойдаланиш бошланган.
Халкаро муносабатлар федерал тизими пайтида Европада анча кучсиз ривожланган. Англия, Франция, Россия ва Испаниянинг савдо муносабатларига киришиши натижасида эса яна ривожлана бошлади. XII-XIV асрларда эса капиталистик муносабатларнинг ривожланиши халкаро иктисодий муносабатлар ривожланишини яна бир поFOна оширди. Бу вактда савдо Уртаер денгизи, Болтикбуйи ва Шимолий денгиз оркали амалга оширилиб, Шаркий Европа, Якин Шарк ва алохида давлатлар уртасида савдо муносабатлари йулга куйилди. Бу савдо хам олдинги савдодан фарк килмаган холда, асосан, ярмарка шаклида амалга ошириларди. Хавфсизликни таъминлаш максадида давлатлар иттифоки (гильдия) шакллана бошлади. Америкага йул ва Хиндистонга денгиз йулининг очилиши океан оркали савдо муносабатларини ривожлантирди. Европа кофе, шакар, пахта, олтин ва кумушларни импорт килиб, курол, керамика ва металл махсулотлари, матоларни экспорт кила бошлади. Коллониал тизим ривожланиши билан халк кескин эксплуатация томон силжиб, савдо муносабатларини ривожлантира бошлади.
XVII-XX аср урталари халкаро ицтисодий муносабатларнинг янги даври хисобланиб, бу пайтда бутун дунё буйлаб бозор капитал ицтисодиёти ривожланди ва жахон бозори пайдо булди. Ижтимоий ицтисодиёт даражаси пасайди. XX аср бошига кадар коллониал тизим мустахкам булиб колди, аммо кейинчалик бутунлай парчаланди. Халкаро иктисодий муносабатларнинг ривожланишига сезиларли таъсир килувчи харбий сиёсий омил булди. XIX аср бошидан жахон капиталистик иктисодиёти аста-секинлик билан парчалана бошланди ва вакти-вакти билан иктисодий ва молиявий инкирозларга олиб келди. Янги даврда халкаро иктисодий муносабатларнинг субъектлари хусусий акциядорлик компаниялари булди. XIX асрга келиб эса халкаро иктисодий ташкилотлар ташкил топа бошлади, XX асрга келиб эса давлатлар уртасидаги иктисодий муносабатларда уларнинг роли орта бошлади. XVII-XVIII асрларда савдода лидер давлатлар Франция, Буюк Британия, Испания ва Голландия булса, XIX асрга келиб, Германия ва Буюк Британия кулига утди. Бу бир пайтда халцаро ицтисодий муносабатлар марказига АКШ ва Япония чица бошлади. Шу тарика халкаро иктисодий муносабатлар шаклланиб ривожланди. Шундан сунг эса мамлакатлар уртасида байналмилаллашув, минтацавий иттифоцца кириш каби жараёнлар авж ола бошлади.
Байналмилаллашув алохида миллий ицтисодий тизимларнинг усиб бораётган узаро алоца ва узаро богаицликларини тавсифлайди хамда бу 20 асрда айирбошлашнинг капитал ва ишлаб чицариш байналмилаллашувига айланди. 20 асрнинг 50 йилларидаги фан-техника инцилоби унинг ривожига туртки булди. Натижада эса халцаро ихтисослашув ва ишлаб чицариш кооперациялари кескин усди. Миллий мицёсдан ихтисослашув халцаро даражада кескин ривожлана бошлади.
Халцаро ицтисодий муносабатлар ривожланишининг замонавий куриниши цуйидаги уч жараён ривожланиш тенденцияси билан тавсифланади:

  • халцаро ицтисодий интеграция;

  • глобализация;

  • транснационализация.

Глобализация хаёт суръатларининг бециёс даражада тезлашувидир. Мисол учун, глобаллашув жараёни туфайли ицтисодиётда рацамли ицтисодиёт, аста-секинлик билан интернет ицтисодиёт каби тушунчалар ривожланмоцда. Глобаллашув жараёнлари, асосан, ривожланган мамлакатларда юцори курсаткичга эга. Масалан, Япония ва Хитой. Япония ноу-хаулар, Хитой эса саноат даражаси буйича кучлидир.
Транснационализация ТМК фаолияти натижасида мамлакатлар уртасида ицтисодий чегараларнинг бирлашиши, халцаро мицёсда куп тармоцли комплексларнинг пайдо булишидир.
Ицтисодий муносабатлар ривожланишига хозирги кунда жахон
хужалигида цуйидаги омиллар сабаб булмоцда:

  • халцаро айирбошлаш тури ва хажмининг узгариши;

  • ташци савдо сиёсатининг либераллашуви;

  • глобал муаммоларининг авж олиши;

ХМТ тизимининг узгариши;

  • халкаро иктисодий интеграция жараёни;

  • сиёсий омиллар.

Хозирги иктисодий муносабатлар ривожланишида ривожланган мамлакатлар асосий роль уйнамокда. Уларнинг даромади асосий кисми товар ва хизматлар экспортидан келади. Бундай мамлакатлар очик иктисодиётли давлатлар кисобланади. Масалан, Сингапурда экспорт квотаси 80 %, Россияда 30 %, Франция 25 %, АКЩда эса 9 %дан иборат. Бундай давлатларда савдо, асосан, иктисодий интеграциялар оркали амалга оширилади. Дунё товар айланмасининг учдан бир кисми шундай кудудларда амалга оширилади. 2017 йил натижаларига кура, товар ва хизматлар савдосида юкори усиш суръати Осиё давлатлари киссасига туFри келмокда. Иктисодий иттифоклар буйича эса баркарор ривожланиш Европа Иттифоки киссасига тугри келди.
Замонавий иктисодий муносабатлар боскичма-боскич ракамлаштирилган иктисодий муносабатлар боскичига утмокда. Бу боскич учун эса интернет иктисодиёт, шунингдек, ишлаб чикариш жараёнларининг роботлашуви келиб чикмокда. Саноат ва ноу-хаулар ривожланиши билан бирга глобал муаммолар кам ривожланмокда. Масалан, роботлашиш натижасида дунё микёсида ишсизлик даражаси, саноат корхоналари натижасида экологик ва саломатликка оид муаммолар келиб чикмокда. Буларнинг барчаси эса уз навбатида, фан- техника ривожига олиб келади.
1.3. Жакон хужалиги ривожланишида халкаро мехнат тацсимотининг
ахамияти ва унинг турлари

Халкаро иктисодий муносабатлар мокияти, маъносини курсатувчи асосий курсаткичлардан бири халкаро мекнат таксимотидир. Дунёнинг барча мамлакатлари у ёки бу жикатдан ХМТга кушилган. Халкаро мекнат таксимотида иштирок этиш давлатларга кушимча иктисодий самара бериб, уз эхтиёжларини энг кам харажатлар билан туликрок кондириш имконини беради. Бунинг натижасида эса мамлакатларнинг ишлаб чикариш жараёнини самарали йулга куйиш максадида ихтисослашувига олиб келади.

Download 304.96 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling