Эко система

So‘rov	Kordinator funksiyasi F1	Admin funksiyasi F2	Super Admin funksiyasi F3
Izoh
A6 C6	4C 4C	4C 4C	4C 4C	Foydalanuvchi , admin va kordinator to‘g‘ri javob berdi
7E B5	EC C0	D8 D8	D8 D8	Faqat kordinator xato javob berdi
CD 4A	E8 E4	FE E4	E5 E5	Faqat admin to‘g‘ri javob berdi

Berilgan misolda so‘rovga javob kodi parol bilan mos kelishi talab qilinadi. Bu shuni aglatadiki Sistema teshirish tizimi so‘rovga berilgan javob bilan parolni taqqoslaydi. Tizim xavfsizligini murakkablashtirish uchun har bir bosqichda shunday funksiya qo‘shih mumkinku u so‘rov va javobning mosligini tekshiradi. Foydalanuvchilarni savol javob qilish orqali foydalanuvhcinlarning haqiqiyligini ya’ni qandaydir robot oyki hisoblash mashinasi emas ekanligiga ishonch hosil qilishdir.
Ko‘rilayotgan tizimning o‘ziga xosligi shundaki, oddiy foydalanuvchi roli orqali kirilganda foydalanuvchi, kordinator va admin bir-biridan farq qilmaydi, kordinator roli bilan kirishda esa kordinator va admin bir-biridan farq qilmaydi. Boshqacha qilib aytganda,rollar ichma-ichligini ko‘rish mumkin.
Endi nazariyaga asoslanib algoritmik modelni quramiz:
Dastavval tizim uchun zarur bo‘lgan rollarni va ruxsatlarni aniqlab olamiz. Buni tizim talablari va foydalanuvchi ehtiyojlarini tahlil qilish orqali amalga oshirish mumkin.
Rollar va ularga tegishli ruxsatnomalar ro‘yxati berilgan funksional jadval yarating. Jadvalda rol nomi, ruxsat nomi va rolning ruxsati bor yoki yo‘qligini ko‘rsatuvchi mantiqiy qiymat uchun ustunlar bo‘lishi kerak.
Funksional jadval ma’lumotlarini saqlash uchun ma’lumotlar bazasi jadvalini yaratamiz. Jadvalda rol nomi, ruxsat nomi va mantiqiy qiymat uchun ustunlar bo‘lishi kerak. Har bir rolga mos ruxsatlar 1 qiymatni rolga berilmagan ruxsatlar mantiqiy qiymatni 0 qiymatni oladi.
Muayyan marshrutlar yoki harakatlarga kirishga ruxsat berishdan oldin foydalanuvchining roli va ruxsatlarini tekshiradigan qism dastur yaratamiz.
Ruxsatni tekshirishni talab qiladigan kontrollerlar yoki marshrutlarda qism dasturdan foydalanamiz.Agar foydalanuvchi tizimga kirganda, ma’lumotlar bazasidan ularning roli va ruxsatlarini olamiz va ularni sessiyada saqlaymiz.
Foydalanuvchining ma’lum mashrutlar yoki harakatlarga kirish huquqini tekshirish uchun saqlangan rol va ruxsatlardan foydalanamiz. Rollarga va ruxsatlarga mos jadvallar shakllantiriladi hamda ular mos ravishda bog‘lanadi. Har bir rolga mos ruxsatlatlar biriktirilib chiqiladi. Foydalanuvchilar tizimga kirishlari bilan birinchi navbatda ularni roli aniqlanadi va undan so‘ng roliga mos biriktirilgan ruxsat asosida tizim resurslaridan foydalanishga ruxsat beriladi.

2.2 Ekologik monitoring axborot tizimida ruxsatlarni boshqarishning funksional jadvallarda qo‘llaniluvchi Petri tarmog‘i semantikasi va tahlili

Petri tarmog‘i, avtomatik tizimlarni model qilish uchun ishlatiladigan matematik modeldir. Bu modelda, tizimning harakatlarini va o‘zgarishlarini ko‘rsatuvchi grafik ko‘rinishida jadvallar ishlatiladi. Petri tarmog‘i semantikasi, tizimning harakatlarini va o‘zgarishlarini tushuntiradi va tizimni tahlil qilishga imkon beradi.Petri tarmog‘i jadvallari, ikki turi mavjud: yagona jadvallar va ko‘p jadvallar. Yagona jadvallar, tizimning bitta holatini ko‘rsatadi. Ko‘p jadvallar esa, tizimning bir nechta holatlarini va ular orasidagi o‘tkazmalarini ko‘rsatadi.
Petri tarmog‘i semantikasi, jadvallar orqali tizimning holatlarini va o‘zgarishlarini tushuntiradi. Har bir jadvallarda, holatlar va o‘tkazmalar uchun belgilangan belgilar mavjud. Holatlar, yuqori yoki pastki yuqori chiziq bilan ko‘rsatiladi. O‘tkazmalar esa, chiziq bilan ko‘rsatiladi. Holatlar va o‘tkazmalar orasidagi aloqalar, chiziq bilan ko‘rsatiladi.
Petri tarmog‘i semantikasi va tahlili, avtomatik tizimlarni tushuntirish va optimallashtirishda muhim ahamiyatga ega. Bu model, tizimning ishlashini tushuntiradi va tizimni yangilash uchun yordam beradi. Petri tarmoqlari bir vaqtning o‘zida tizimlarni aks ettirish uchun ishlatiladigan grafik modellash vositasidir. Ular tizimning holatini ifodalovchi tugunlardan va bu holatlar orasidagi o‘tishni ifodalovchi yo‘naltirilgan yoylardan iborat. Funktsional jadvallar - bu oson o‘qiladigan jadval formatida tizimning xatti-harakatini belgilash usuli.
Petri tarmog‘i semantikasi bir vaqtning o‘zida tizimlarning harakatini tahlil qilish uchun funktsional jadvallar bilan birgalikda ishlatilishi mumkin. Tahlil funktsional jadvalni Petri tarmog‘i modeliga o‘tkazishni o‘z ichiga oladi, keyinchalik uning xatti-harakatini aniqlash uchun baholanadi. Bu tizim ishiga halaqit berishi mumkin bo‘lgan nosozliklar yoki jonli qulflar kabi potentsial muammolarni aniqlashga yordam beradi. Bir vaqtning o‘zida tizimning harakatini to‘liq tahlil qilish uchun Petri tarmog‘i modeli cheklangan, xavfsiz va jonli ekanligini aniqlashni o‘z ichiga olgan tizimli tahlilni amalga oshirish mumkin. Chegaraviylik tahlili Petri tarmog‘i modelida cheklangan miqdordagi erishish mumkin bo‘lgan holatlar mavjudligini tekshiradi, xavfsizlik tahlili esa tizim spetsifikatsiyalarini buzadigan noqonuniy belgilarni aniqlaydi. Jonlilik tahlili Petri tarmogʻi modelining bir holatdan ikkinchi holatga oʻtish qobiliyatini tekshiradi va hech qanday rivojlanish boʻlmagan jonli qulf holatini aniqlaydi. Petri to'rlari nazariy va kontseptual darajadagi o'xshashlik hodisasini tushunish uchun ham, ko'plab dastur sohalarida haqiqiy parallel tizimlarni modellashtirish uchun ham eng taniqli modellardan biri hisobanadi.Petri tarmog‘i 2 xil turdagi tugunlarga ega bo‘lgan joylar va o‘tish sifatida talqin qilinadigan hech qanday yoy bir xil turdagi 2ta tugunni bog‘lamaydigan o‘lchovli yo‘naltirilgan grafikdir.Yoylar musbat butun sonlar bilan tortiladi. Grafik jihatdan joylar odatda doiralar, o'tishlar to'rtburchaklar bilan tasvirlangan. P/t tarmog'i joyining mahalliy holati noaniq butun son bilan yoki grafik ravishda bir joyda bir qator qora belgilar bilan berilgan.Markirovka deb ataladigan p/t tarmog'ining global holati barcha mahalliy davlatlar tomonidan tashkil etilgan. Rasmiy ravishda markirovka joylarning ko'pligi yoki manfiy bo'lmagan butun sonlarning vektori sifatida berilishi mumkin. T o'tish berilgan bo'lsa, t ga kiruvchi yoy orqali t bilan bog'langan joylar to'plami t ning oldindan to'plami deyiladi. t dan chiquvchi yoy bilan t bilan bog'langan joylar to'plami t ning post to'plami deyiladi. P ning o'tishlari/ t to'r paydo bo'lishi mumkin, bu to'r holatini o'zgartiradi va ularning paydo bo'lishi hodisalarni ifodalaydi. Ya'ni, bir o'tish sodir bo'lishi mumkin, uning oldindan har bir joy bog'lovchi yoyi og'irligi sifatida kamida juda ko'p oyatlarni mavjud bo'lsa. Agar yoqilgan o'tish sodir bo'lsa, u oldindan o'rnatilgan har bir joydan bog'lovchi yoyning og'irligi bilan berilgan tokenlar sonini olib tashlaydi va har bir joyga keyingi to'plamda ulanish yoyining og'irligi bilan berilgan tokenlar sonini qo'shadi.Toni Xoare tomonidan aytib o'tilganidek bu erda (2002): turli xil ta'riflar (semantika) turli vaqtlarda va turli maqsadlarda xavfsiz va izchil ishlatilishi mumkin. Matematikada ham, tabiatshunoslikda ham eng muvaffaqiyatli nazariyalarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular foydali ma'noda bir-biriga teng keladigan bir nechta mustaqil ko'rinishda taqdim etilishi mumkin.
Ushbu maqolada biz faza/o'tish Petri tarmoqlari semantikasining turli xil variantlari o'rtasidagi munosabatni o'rganamiz.Petri to'rlarini hisoblashda parallellikni tasvirlashning bir necha yo'li mavjud. Eng oddiy usul - o'tish hodisalari ketma-ketligi to'rlarni hisoblashni tasvirlaydigan odatiy ketma-ket semantikani bir vaqtning o'zida bir-biriga yoqilgan o'tishlar ketma-ketligi semantikasiga kengaytirishdir. Bu erda qadamlar multisets avtomatik konkurensiyani ifodalashga imkon beradigan o'tish davri.

1-rasm: a p/t-tarmoq ikkita jarayon tarmog'i bilan birga, bu erda C o'tish a yoki b o'tishdan keyin sodir bo'ladi.
Biroq, uni osongina tekshirish mumkin, shu tarzda o'tishlarning bir vaqtda bajarilishi faqat cheklangan tarzda ifodalanishi mumkin. Misol uchun, 1-rasmda berilgan belgilangan p/t to'rini (ya'ni belgilangan dastlabki belgi bilan p/t to'rini) ko'rib chiqing. Bu erda o'tish c sodir bo'lishi mumkin natija ac o'tish b o'tish a keyin va bir vaqtning o'zida sodir bo'lishi mumkin. Bunday ketma-ket bo'lmagan hisoblashni to'g'ridan-to'g'ri qadamlar ketma-ketligi bilan ifodalash mumkin emas.

Umuman olganda, Petri tarmog‘i semantikasidan funksional jadvallar bilan birgalikda foydalanish bir vaqtda tizimlarning harakatini tahlil qilish, ularning toʻgʻriligi va samaradorligini taʼminlash uchun kuchli vosita boʻladi. Petri tarmogi‘ to‘rlarini hisoblashda parallellikni tasvirlashning bir necha yo‘li mavjud. Eng oddiy usul – o‘tish hodisalari ketma-ketligi to‘rlarni hisoblashni tasvirlaydigan odatiy ketma-ket semantikani bir vaqtning o‘zida bir-biriga yoqilgan o‘tishlar ketma-ketligi semantikasiga kengaytirishdir. Bu yerda qadamlar ko‘p holatli avtomatik o‘tishni ifodalashga imkon beradigan o‘tish davri.
Manfiy sonlarni N manfiy bo‘lmagan butun sonlarni N⁺ kabi belgilash kiritamiz. Berilgan ikkita ixtiyoriy to‘plam A va B, belgi B^A dan barcha funksiyalar to‘plamini bildiradi A ga B. berilgan funktsiya f dan A ga b va kichik to'plam C ning a biz yozamiz f_|C ning cheklanishini belgilash uchun f to‘plamga C. belgi 2^A to'plamning quvvat to‘plamini bildiradi A. To'plam berilgan A, belgi a ning kardinalligini bildiradi a va belgi id_A to'plamdagi identifikatsiya funktsiyasi A. belgilash uchun id yozamiz id_A qachon a kontekstdan aniq. To'plam ustidagi barcha multisetlar to'plami A tomonidan belgilanadi N^A. Cheklangan to'plam ustiga multisets qo'shilishi a bilan belgilanadi +.Endi Petri tarmoqlarining asosiy ta’riflarini, qisman tartibga asoslangan semantikani va ularning algebraik semantikasini ko‘rib chiqaylik.