Экология ” фанидан амалий шилар учун ўқув-услубий қўлланма Тошкент 2021 Тузувчилар

Xududning sig‘imi, kishi, u o‘rmonda dam olishni tashkil etish sharoitlari bo‘yicha quyidagicha aniqlanadi:

D₄ = T_R ·L · 0,5 · 10 / (N₂ · M₁) , (4)
bu yerda L – hududning o‘rmonliligi, %;
0,5 – Rossiyaning o‘rta mintaqalari shaharlari yashil zonalarining zaruratini hisobga oladigan koeffitsient (boshqa hududlar uchun u sezilarli o‘zgarishi mumkin);
H₂ – rekreatsion hududlarda 1000 ta yashovchilarning ehtiyojlari taxminiy me’yori (200ga olinadi);
M₁ – o‘rmonda va suv bo‘yida dam oluvchilarning taqsimlanishini hisobga oladigan koeffitsient (mo‘tadil iqlimli hududlar uchun M₁ = 0,3, issiq iqlimli hududlar uchun M₁ = 0,1 olinadi).

5. 
   Xududning sig‘imi, kishi, u suv bo‘yida dam olishni tashkil etish sharoitlari bo‘yicha quyidagicha aniqlanadi:
   

D₅ = 2V·S·1000 / (0,5 · M₂) , (5)
bu yerda V – cho‘milish uchun yaroqli ochiq suv havzalarining uzunligi, km;
S – cho‘milish joylarini tashkil etish imkoniyatini hisobga oladigan koeffitsient o‘rmon va o‘rmon-cho‘l zonali hududlar uchun S = 0,5, cho‘lli zonali hududlar uchun S = 0,3 olinadi;
0,5 – 1000ta yashovchilarning cho‘milish joylariga ehtiyojlari taxminiy me’yori, km;
M₂ - o‘rmonda va suv bo‘yida dam oluvchilarning taqsimlanishini hisobga oladigan koeffitsient (mo‘tadil iqlimli hududlar uchun M₂ = 0,1...0,15, issiq iqlimli hududlar uchun M₂ = 0,3-0,4 olinadi).

6. 
   Xududning sig‘imi, kishi, u shahar oldi qishloq ho‘jaligi asosini tashkil etish sharoitlari bo‘yicha quyidagicha aniqlanadi:
   

D₆ = T_R ·K_Z ·K₄ x1000 / P , (6)
bu yerda K₃ – qishloq ho‘jaligiuchun “ma’qul” va “cheklangan ma’qul” toifadagi kompleks baholash natijalari bo‘yicha kiritilgan hudud territoriyasining ulushini hisobga oladigan koeffitsient;
K₄ – qishloq ho‘jaligi yerlarini shahar oldi asosi sifatida ishlatilishi imkoniyatini hisobga oladigan koeffitsient Rossiyaning o‘rta mintaqlari hududlari uchun K₄ = 0,2...0,3 olinadi;
P – 1000 ta yashovchilarning shahar oldi qishloq ho‘jaligi asosi yerlariga ehtiyojlarini aks ettiradigan taxminiy ko‘rsatkich (hududning agrar-iqtisodiy xarakteristikalariga bog‘liq ravishda P = 500...2000 ga olinadi).
D₁...D₆ kattaliklarning olingan hisoblangan qiymatlarini gistogrammalar ko‘rinishida tasvirlash, ularni o‘zaro taqqoslash va qurilish hududining yakuniy demografik sig‘imi sifatida eng kichik qiymatni qabul qilish kerak
13.1-jadval
Topshiriqni bajarish uchun variantlar

№ var.	Tr, ga	K1	E, m^3/sut. ga	Ye, m^3/sut	L, %	V, km	K3	K4
1	305086	0,05	0,10	4 300 000	78	24	0,30	0,25
2	283948	0,04	0,08	3 600 000	40	22	0,50	0,25
3	180375	0,06	0,09	4 100 000	66	20	0,31	0,25
4	250917	0,05	0,09	3 200 000	67	28	0,30	0,25
5	204725	0,04	0,10	4 200 000	57	28	0,41	0,25
6	344314	0,03	0,08	4 000 000	67	27	0,29	0,30
7	195674	0,05	0,09	3 000 000	72	20	0,25	0,30
8	281577	0,04	0,07	3 500 000	84	21	0,26	0,30
9	216650	0,06	0,07	3 600 000	42	24	0,55	0,30
10	437836	0,03	0,07	4 400 000	50	28	0,47	0,30
11	178590	0,05	0,10	4 000 000	43	27	0,50	0,25
12	187082	0,05	0,10	3 800 000	30	26	0,58	0,25
13	97011	0,05	0,09	3 000 000	37	23	0,60	0,20
14	255724	0,03	0,08	3 100 000	48	22	0,40	0,20
15	203278	0,04	0,07	3 100 000	42	21	0,56	0,20
16	149562	0,05	0,07	2 900 000	31	20	0,66	0,20
17	187434	0,04	0,08	2 800 000	74	25	0,25	0.30
18	163299	0,04	0,09	2 800 000	74	23	0,26	0,30
19	187136	0,04	0,10	2 700 000	51	24	0,46	0,20
20	265937	0,05	0,10	2 700 000	62	20	0,36	0,20
21	118010	0,05	0,10	2 900 000	32	21	0,65	0,20
22	261184	0,03	0,09	3 000 000	82	22	0,46	0,30
23	267502	0,03	0,08	3 000 000	59	22	0,39	0,25
24	321610	0,03	0,09	4 300 000	71	28	0,28	0,25
25	238507	0,03	0,09	4 200 000	82	28	0,37	0,30

Topshiriqni bajarish uchun uslubiy ko‘rsatmalar

1. 
   Hisoblash uslubini o‘rganish.
   
2. 
   U yoki bu formulaga kiradigan kattaliklarning eng katta va eng kichik qiymatlarini qabul qilish bilan D₁ ... D₆ xususiy koeffitsientlarni (1) – (6) formulalar bo‘yicha aniqlash.
   
3. 
   Maksimal (uzluksiz chiziq) va minimal (uzlukli chiziq) D₁ .... D₆ qiymatlarini (ularning qiymatlarini butunigacha yaxlitlash kerak) ko‘rsatish bilan qurilishlar hududining demografik sig‘imi gistogrammasini (ordinatalar o‘qi bo‘yicha bir tekis to‘rni, masalan, 20, 40, 60, 80, 100 va undan ortiq ming kishini olish) quring.
   

Gistogrammada o‘z topshiriq varianti hududi territoriyasi uchun hisoblangan sig‘imning yakuniy ko‘rsatkichini, ya’ni D₁ ... D₆ koeffitsientlardan eng kichik qiymatni yashil rang bilan belgilang.

1. 
   Qurilish hududining ho‘jalik rivojlanishini asosiy me’yorlashtiradigan sharoitlarni aniqlash, shu jumladan uning aholisini ortishini aniqlash maqsadida grafik materialni tahlil qiling.
   
2. 
   Bu qurilish hududini sanoat va fuqaro qurilishi uchun o‘zlashtirilishi, sirt va yer osti suvlarining ishlatilishi, rekreatsion maqsadlar uchun o‘rmonlar va suv havzalaridan foydalanish, shahar oldi qishloq ho‘jaligi asosini tashkil etishning maqsadga muvofiqligi haqida xulosa qiling.
   
3. 
   Me’yorlashtiruvchi sharoitlarni tahlil qiling va tavsiyalarni taklif eting, ularning joriy etilishi qurilishlar hududida aholi sonini oshirishga imkon beradi. (1) – (6) formulalarga kiradigan parametrlarni (K₁, Ye, E, L, V, S, K₃, K₄) oshirishga va (N₁, R, N₂, M₁, M₂ va P) kamaytirishga olib kelishi kerak.
   
4. 
   Qaralayotgan territoriyadagi oshgan xususiy demografik sig‘imni taqqoslang va maksimal bo‘lishi mumkin aholi soni haqida xulosa qiling.
   

14-Amaliy mashg‘ulot
Avtomobillardan chiqadigan zararli gazlar miqdorini aniqlash
Topshiriq
Ishdan maqsad: Avtomobillardan chiqadigan zararli moddalarning miqdorini aniqlash.
Bajarilishi
1. Zararli moddalarning bir kunlik miqdori
M_sut =ΣM_jsut = ΣK_j G_j ρ_T· K_texj K_klim L_sr·10^-3, t
2. Zararli moddalarning yillik miqdori
M_yil = ΣM_jyil = ΣM_jsut D_k·α_r A, t
bu yerda,
K_j - zararli moddalarning me’yoriy og‘irligini inobatga olinish koeffitsienti, 1 kg yoqilg‘i yonganda hosil bo‘ladigan miqdori (14.1 - jadval);
G_j - yoqilg‘ini sarfi, l/km (14.2 - jadval);
ρ_T - yoqilg‘i zichligi, kg/l, AI-93 benzina uchun ρ_T =0,76 kg/l, dizel yoqilg‘ilari ρ_T=0,83 kg/l;
K_tex – koeffitsient, avtomobillarning texnikholatini inobatga olinishi (14.1 - jadval);
K_klim – koeffitsient, tabiiy iqlim sharoitlarini inobatga olinish (I – iqlimiy hududlar uchun K_iqlim=1,0; II - iqlimiy hududlar uchun K_klim =1,2; III- iqlimiy hududlar uchun K_klim=1,4);
L_sr – avtomobilarning o‘rtacha masofa bosganligi, km, (14.2 - jadval);
A –avtomobillar soni (12.2 - jadval);
α_r – avtomobillarning ishga chiqish koeffitsienti (14.2 - jadval);
D_k – bir yilda kalendarli ish kunlari (14.2 - jadval).

14.1 - jadval